Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Ikkinchidan, har bir aminokislota qoldig‘ini 10 ga yaqin fazoviy 
konfiguratsiyaga kira olishi va ulami oqsil tarkibidagi boshqa 
molekulalar bilan turli xil aloqaga kira olishidir.
Shunisi ajablanarliki, tirik organizmda daslabki oqsilli nanoblok- 
lami shakli va o‘lchami tabiiy sharoitdagiga nisbatan, nadmolekular 
komplekslami shakli va strukturasini qattiqroq belgilaydi. Bu holat, 
nanokonstruktorlami va nanotexnologlami e’tiborini 
o‘ziga tortgan. 
Sun’iy sharoitda oqsil molekulalarini xususiyatlarini bunday o‘zgarishi- 
dan foydalanib, oqsillar asosida har qanday kerak bo‘lgan nanostruk­
turalar (nanokomplekslar), hattoki tirik organizmlarda hech qachon 
uchramaganlarini ham olish mumkin. Hosil bo‘lgan oqsilli nanostruk- 
turalami muhitdan ajratib olish, tozalash va kristallizatsiya qilish ham 
mumkin. Keyin ulami fizik va kimyoviy usullar yordamida o‘rganish 
ham kerak bo‘ladi. Oqsilli nadmolekular strukturalar o!zlarini 
xususiyatlariga qarab, laboratoriya yoki ishlab chiqarish sharoitlarida 
turli xil nanokomplekslar va nanoagregatlar konstruksiya qilish uchun 
ishlatiladi. Bu sohada erishilgan yutuqlardan ba’zilarini ko‘rib chiqamiz.
Oqsil molekulalari yordamida nanobo‘lakchalarni avtomat- 
lashtirilgan holda yig‘ish mumkinmi? Bu savolga birinchilardan 
bo'lib Rossiya Fanlar Akademiyasining bioorganik kimyo instituti
48

---

olimlari javob berishdi. Ular barnas va barstar deb atashgan oqsil 
molekulalari yordamida nanoboMakchalami avtomatik yig'ish texnolo- 
giyalarini yaratdilar. Bu oqsillar tayoqchasimon bakteriyalardan ajratib 
olingan. Bu oqsillarga yig‘ish liniyasida ishlaydigan «Robot»lar roli be- 
rilgan. Shunday tartibda yig‘ilgan nanobo‘lakchalar tibbiyot amaliyotida 
hamda yangi biotexnologiyalarda katta ahamiyatga ega. Nanobo4 lak- 
chalarga rak kasalligiga tashxis qo‘yish yoki uni davolash uchun dorivor 
moddalar, radioaktiv izotoplar ulash mumkin. Shuningdek, ularga 
(nanobo‘lakchalarga) radioaktiv izotoplar, fluoressent bo'lakchalar, 
dorivor moddalar, toksinlar kiritish ham mumkin.