Q. D. Davranov, B. S. Aliqulov nanobiotexnologiya

Miltiq stvoli 
0 ‘q
D NK bilan 
qoplangan oltin 
o ‘q parchalari
О
‘•Hujayralar
Siqilgan 
^
ИГ 
havo
DNK bilan 
qoplangan oltin 
o ‘q parchalari
71-rasm. R.K. Salayev yaratgan «gen pushkasining» chizmasi.
117

---

Bakteriofaglar (bakteriyalarda parazit holda yashovchi viruslar) 
nanokonstruktorlar va nanotexnologlami diqqatini ikki sabab bilan 
o ‘ziga tortganlar:
1-ular keng tarqalgan tabiiy nanokonstruktorlar hisoblanadi;
2-ular gen injeneriyasi usullaridan foydalanib, manipulatsiya 
qilishga juda qulay.
Bakteriofaglardan yangi unikal tabiatda 
uchramaydigan 
nanomateriaUar yaratishda foydalanish mumkinmi? Bu savolga 
birinchilardan bo‘lib AQSH ning Massachuset texnologiya instituti 
olimlari javob berishga kirishganlar. Ular bunday konstruksiya yasash 
uchun asos qilib, bakteriofaglami gen injenerligi usulini olganlar. 
Buning uchun har xil oqsillami kodlovchi DNK molekulasi, bakteriofag 
DNKsi tarkibiga kiritilgan (bakteriyani kasallantimvchi virus). Olimlar 
bakteriofaglarda gen injenerligini, yangi DNK bakteriofag DNKsini 
virusning sirtqi oqsillarini sintezi uchun javob beradigan uchastkasiga 
kiritishdan boshlaganlar (72-rasm).
5. Gibrid m ateriallar yaratishda b akteriofaglam i gen injeneriyasi
72-rasnt. Har xil oqsillar kodlovchi DNK fragmentlari, bakteriofag DNK sini 
shu oqsillami sintez qiladigan va ulami о ‘zini sirtiga joylashtiradigan 
uchastkaga kiritilgan.
Gen injeneriyasi usuli yordamida olingan bakteriofag koloniyalari 
maxsus muhitga joylashtirilgan. Bu sharoitda olimlar, bakteriofagni 
sirtqi oqsillarga substratni yopishishini kuzatganlar. Substratni sirtini 
yuvib tashlagandan keyin, uni sirtida faqat substratga bog‘lovchi oqsillar
118

---

saqlagan bakteriofaglar «yopishgan» holda qolgan xolos. Yopishib 
qolgan bakteriofaglar ajratib olinib, ular yangi muhitga o'tkazilgan va 
ularni koloniyalarini o‘sishini ta ’minlashga harakat qilganlar.
Shunday qilib, har xil moddalar bilan (substratlar) bogMa-