Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

5
2
Yetaklovchi g'ildirakning tishlar 
soni
z sh
16
3
Yetaklanuvchi g ‘ ildirakning tish­
lar soni
Zk
32
4
Uzatishlar soni
i
2
5
Yetaklovchi g ‘ ildirak tishi kalla- 
gining egrilik radiusi
Pshl
mm
28
6
Yetaklovchi g'ildirak tishi oyoq 
qismining egrilik radiusi
Pk2
mm
13
7
Yetaklanuvchi g ‘ ildirak tishi kal- 
lagining egrilik radiusi
Pkl
mm
40
8
Yetaklanuvchi 
g ‘ ildirak 
tishi 
oyoq qismining egrilik radiusi
Psh2
mm
1
9
N isbiy sirpanish darajasi
a) Yetaklovchi g'ildirak tishi 
kallagi bilan yetaklanuvchi g 'il­
dirak tishi oyoq qismi orasidagi
4k
0,772
b) Yetaklanuvchi g'ildirak tishi 
kallagi bilan yetaklovchi g'ild i­
rak tishi oyoq qismi orasidagi
4o
0,948
Hisoblangan egrilik radiuslari Pshi, pk2> psh2, pkb 
8a mos 
keluvchi rolikli namunalar tanlab olinadi. Tishli g'ildiraklaming 
nisbiy shpa-nish darajasi 
£o)ga nisbatan namunalaming burchak 
tezliklari tanlanadi.
6 -A M A L IY IS H I
D U M A L A S H P O D S H IP N IK L A R IN IN G Y E Y IL IS H
X A R A K T E R IN I 0 ‘ R G A N IS H
Ishning maqsadi: Dumalash podshipnigidagi radial va b o‘ylama 
tirqishlarni aniqlash.

---

Kerakli jihozlar:
1. Dumalash podshipnigidagi bo‘ylama va radial tirqishlarni o ‘l- 
chash moslamasi.
2. Podshipnik enini, halqalarining ichki va tashqi diametrlarini 
o ‘ lchash uchun indikatorli nutrometr va mikrometr.
3. 0 ‘yiq va yoriqlarni ko‘ rish uchun lupa.
4. Yangi va ishlatilgan sharikli podshipniklar.
Nazariy asoslar va ishni bajarilish tartibi
Dumalash podshipniklari o ‘ta katta b o‘lmagan yuk va tezliklarda 
81фапта podshipniklarga nisbatan foydali ish koeffitsiyentining kat­
taligi va ishlash muddatining uzoqligi, bo‘ ylama o ‘ q y o ‘ nalishida o ‘ l- 
chamining kichikligi, aniq ishlashi, val va к о ф ш т kamroq shikast- 
lanishi, markazlashgan holda yalpi ishlab chiqarishning samarali 
texnologiyasi mavjudligi kabi alzalliklarga ega b o‘ lgani uchun tex- 
nikada ko‘p q o ‘ llaniladi. Dumalanish podshipnigi valga kiydiriladigan 
ichki halqa 1, kc^usga o'rnatiladi tashqi halqa 2, ular orasida sepa- 
ratorda joylashgan dumalovchi elementlar 4 dan iborat. Dumalash 
podshipniklari qabul qila oladigan yuklanish y o ‘ nalishiga k o‘ ra radial, 
radial-tirakli, tirakli va tirak radial, dumalovchi elementlaming shak- 
liga ko‘ ra sharikli va rolikli, gabarit o ‘ lchamlarining nisbatiga ko'ra, 
o ‘ta yengil, alohida yengil, yengil, yengil keng, o ‘ rta, o ‘ rta keng va 
og‘ ir seriyali, dumalanish elementlarining qatorlari soni b o‘yicha bir 
va ikki qatorli, val holatiga moslanuvchanligiga qarab o 'zi moslan 
maydigan turiarga bo'linadi. Dumalanish podshipniklarining shartli 
belgisida o £ngdan chap tarafga hisoblanganda dastlabki ikki raqam 
ichki halqaning valga o ‘ rnatilgan diametrini ifodalaydi. Jumiadart 00,
01, 02, va 03 raqamlar mos tarzda podshipnikni valga o'rnaydigan 
diametri 10. 12, 15 va 17 mm ekanligini bildiradi Dastlabki ikki 
raqami 04 dan 99 gacha bo'lgan podshipniklarm valga o'maydigan 
diametrini aniqlash uchun bu sonlarni beshga ko‘paytirish kerak. 
Masalan, shartli belgisidagi dastlabki ikkita 11 b olg a n podshipnik 
diametri 55 mm li valga o ‘ rnaydi (11x5=55) Shartli belgidagi 3- 
raqami podshipnik diametri bo'yicha, 7-raqam esa podshipnik eni 
bo‘ yicha qanday seriyaga oidligini ifodalaydi. Bunda o ‘ta yengil

---

seriyadan og‘ ir seriyaga tomon raqam qiymati kattalashib boradi. 4- 
raqam podshipnik tipini ifodalaydi. Podshipniklaming radial sharikligi
0, sharikli radial seriyasi 1, kalta silindrik rolikligi 2, sferik rolikligi 3, 
uzun silindrik (yoki igna)ligi 4, o ‘ rama rolikligi 5, sharikli radial 
tirakligi 6, konus rolikligi 7, sharikli va rolikli tirakligi mos tarzda 
8 va 9 raqamlar bilan belgilanadi. Ushbu ishda dumalash podshipnik- 
lariga avtonom ishqalanish qismi sifatida qaralib uning dumalovchi 
elementlari, halqalaridagi yo'lakchalar va seperatorini yeyilishi natija­
sida hosil bo‘ ladigan tirqishlarni aniqlash o ‘ rganiladi. Dumalanuvchi 
elementlar bilan halqalar oralig'idagi radial va o ‘ q (bo'ylam a) yo ‘ na- 
lishlardagi tirqishlar dumalanish podshipniklarining ishlovchanlik 
qobiliyatini belgilovchi muhim ko'rsatkich hisoblanadi 3.12-rasm.
3.12-rasm.
Dumalash podshipnikining tuzilishi.
Tirqishlar o ‘lchamini gorizontal ( N ) va vertikal (V ) plitali korpus 
7 dan iborat moslamada aniqlanadi. Gorizontal plitaga o 'q 6 mah- 
kamlangan b o‘ lib o ‘ qqa indikator 1 tutgichi 5 o ‘ matilgan. Tutgich 
5 ni o ‘ q 6 ga nisbatan qisqich 4 vintini, indikator 1 ni esa tutgich 5 
ga nisbatan qisqich vintini bo‘ shatib kerakli joyga siljitib ohb, so‘g 
qoirib q o ‘yiladi. Vertikal plitadagi barmoq 3 ga radii tirkishi tekshi- 
riladigan podshipnik kiydirilib to'rt dona planka 10 larni biridan foy-

---

dalanilgan holda gayka 2 bilan mahkamlanadi. Bo‘ ylama yo'nalish- 
dagi tirqishni aniqlashda ikkita taglik 8 dan hamda oltita plastina- 
larning biridan foydalaniladi. Buning uchun moslamaning gorizontal 
plitasiga tagliklar va ulaming ustiga tekshiriladigan podshipnik tashqi 
halqasi bilan qo'yiladi (3.13-rasm; 3.14-rasm).
3.13-rasm. Dumalash podshipniklarini nazorat qilish moslamasi.
3.14-rasm. Dumalash podshipnigi bo'ylam a tirqishini aniqlash.

---

Podshipnik ichki halqasining tepasiga plastinalardan mos uzun- 
likdagisi tanlab qo'yilgach, plastinaning o'rtasiga indikator o'qining 
uchi indikatorning katta mili taxminan bir marta aylanadigan qilib, 
qisqich vositasida sozlab to ‘g ‘ rilanadi. So'ngra ichki halqani q o ‘l 
bilan bosib turib 1; 1,5 marta aylantiriladi va indikatorning shka- 
lasidagi nolinchi belgi milni qarshisiga keltiriladi. Podshipnikning 
tashqi halqasini bosh barmoqlar bilan tagliklarga bosib, ichki hal- 
qasini ko‘ rsatkich barmoqlar bilan yuqoriga ko‘tariladi va indikator 
mili ko'rsatgan natija qayd etiladi. Shu tartibda tajriba yana uch 
marta takrorlanib natijalar qayd etiladi va podshipnikning b o ‘ylama 
yo ‘ nalishdagi tirqishning o ‘ rtacha qiymati o ‘ q aniqlanadi. Podshipnik 
halqalarini b o‘ylama y o ‘ nalishida bir-biriga nisbatan siljishi 0,8 mm 
dan ortiq bo‘ lsa bunday podshipnik ishlatish uchun yaroqsiz hisob- 
lanadi. Sharikli podshipnikni radial tirqishini aniqlash uchun uni 
moslama barmog‘iga kiygizilib ma’lum holatda planka va gayka 
vositasida mahkamlab qo‘yish kerak. Buning uchun oldin plankani 
uning qirg'oqlari podshipnikni ichki halqasiga tiraladigan uzunlik- 
dagisi tanlab olinadi. Indikatorning o ‘ qi podshipnik tashqi halqasi­
ning eng yuqori sirtiga tegadigan qilib o'rnatiladi (3.15-rasm). Pod­
shipnikning tashqi halqasini ostidan barmoqlar bilan ko'tarilib, 
indikator milining burilish qiymati yozib olinadi. Podshipnik tashqi 
halqasini oldingi holatiga nisbatan 900, 1800 va 2700 ga burib tajriba 
yana uch marta takrorlanadi va natijalar yozib olinib radial tirqish­
ning o'rtacha qiymati aniqlanadi. Podshipnik radial tirqishining o ‘ rta- 
cha qiymati 3.8-jadvalda keltirilgan ruxsat etilgan qiymatdan ko‘p 
bo‘ Isa u foydalanishga yaroqsiz hisoblanadi.