Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

Ishning bajarilishi:
1
. Ish bajariladigan tajriba qurilmasinmg tuzilishi bilan tanishing 
(4.14-rasm).
2. Tormoz kolodkasini ajratib oling va undagi tormoz tasma­
sining qalinligini o ‘lchang.
%

---

3. Tormozni yig'ing va tajriba qurilmasini ishga tayyorlang.
4. O'qituvchi ruxsati bilan qurilmani ishga soling va uni tor- 
mozlang.
5.
Qurilmani 10 minut davomida tormozlangan holda yurgizing. 
Bunda elektromotor va tormoz kolodkalarining qattiq qizib ket-
m aslig in i 
nazorat qiling.
6
. Qurilmani to ‘xtatib tormoz kolodkasini ajratib oling.
7. T o r m o z
tasmasining sinovdan keyingi qalinligini o ‘lchang va 
yeyilishini aniqlang.
8
. Tormoz tasmasining yeyilish miqdorini 2 soat uchun hisoblang 
va standart talabi bilan solishtiring hamda ishlatilgan tormoz tas­
masining A yoki В tipiga mansubligini aniqlang.
4.14-rasm.
Friksion materialni yeyilishga sinash 
maxsus qurilmasi.

---

V bob.
ISHQALANUVCHI QISMLARNING 
TRIBOTEXNIK XUSUSIYATLARINI 
YAXSHILASH
5.1. ISHQALANUVCHI SIRTLARDA SAYLANMALI 
KO‘CHISH
0 ‘tgan asrimizning 50-yillarida IL samolyotlarining ishqalanlsh 
qismlarini nazorat qilinganda og‘ir yuklangan po'lat-bronza qismi 
spirt glitserin aralashmasi bilan moylanganda bronza detalining ham, 
po'lat detalining ham ishqalanish sirtlari 
1—2
mm qalinligidagi mis 
parda bilan qoplanganligi aniqlangan. Bu hoi SIATIM-201 moyi 
bilan moylangan po‘lat-bronza materiali ishqalanish qismi samolyot- 
ning sharnirli-boltli juftligida ham ,ro‘y beigan. Shuningdek, ro‘zg‘or 
sovitgichlarining kompressorlaridagi moyh freon aralashma bilan 
moylanadigan po‘lat-po‘lat juftlikda ishqalanuvchi sirtlar mis parda 
bilan qoplanganligi aniqlandi.
Shunisi e’tiborli ediki, uchala holda ham ishqalanish sirtlarini 
yeyilishi keskin kamaygan, ishqalanish koeffitsiyenti ham taxminan 
10 marta ozaygan edi. Tadqiqotlar natijasida po'lat-bronza juftligida, 
bronzaning anodli erishi natijasida undagi rux, qalay, aluminiy, tem ir 
moyga o ‘tib, po‘lat va bronza ustida misli parda hosil bo‘hshini 
ko'rsatdi. Kompressorlarda ham misli naychalardan freonga mis ion- 
lari o tib ishqalanuvchi yuzalarni qoplanganligi aniqlandi. Bu ho- 
disani chuqurroq o'rganish natijasida uni tirik organizmlarda jum - 
ladan inson tizzasidagi ishqalanish qismiga (5.1.a rasm) o'xshash 
ekanligi (5.1.b-rasm) ko‘rsatdi.

---

5.1-rasm.
Odam tizzasini tribotexnik (a) va saylanmali ko'chish rejimida 
ishlovchi bronza—po‘lat ishqalanish juftligining (b) chizmasi:
I—sinovial suyiiqlik; 2—suyak; 3—sinovial qobiq; 4—kemik; 5—saylanmali 
ko'chish rejimini ta ’minlovchi suyuqlik; 6—polimer parda; 7—servovitli parda 
(mis); 8—po‘lat; 9—bronza.
Tizza oshig'ida ikkita bir xil yumshoq materiallar tutashganligi 
sababli garchi ularning sirti g‘adir-budirli bo‘lsada, bu g‘adir- 
budirliklarini yuk ostida ezilishi hisobiga haqiqiy tutash yuza nominal 
yuzaga deyarli tenglashadi. Bu hodisani kompressorli muzlatkich 
misolida batafsilroq o'rganaylik (5.2-rasm). Sirtlarda mis pardasini 
hosil bo'lish jarayonini boshlang'ich davr va barqaror rejimli davrga 
bo‘lish mumkin.
Boshlang‘ich davrda dastlab po‘lat-po‘lat ishqalanish juftligida 
moylovchi material oksidlanadi, hosil bo'lgan kislotalar mis naychalar 
yuzasini eritadi va mis ionlarini moylovchi materialga aralashtiradi. 
Moylovchi material ishqalanish zonasiga kelganda mis ionlari faqat 
ishqalanayotgan sirtlarga o'tiradi va mis parda hosil qiladi.
Barqaror rejimli davri, po‘lat-po‘lat juftligi, mis-mis ishqalanish 
juftligi bilan almashgan vaqtdan boshlanadi.
Po'lat bilan po‘lat ishqalanmaganligi uchun moylovchi materialni 
oksidlanishi qisman susayib mis naychalar yuzasi erishdan to ‘xtaydi.

---

Mis parda hosil bo‘lgach po‘lat sirtlar o'zaro ishqalanmaganiigi 
sababli yoyilmay uzoq vaqt ishlaydi. Barqaror rejimda mis parda 
buzilmaydi, faqat bir sirtdan ikkinchi sirtga o ‘tib turishi mumkin
xolos.