Q. X. Mah kamov, M. Abduvohidov tribotexnikadan amaliy mashgulotlar

ISHQALANISH QISMLAMNING PO‘LAT VA CHO'YAN 
DETALLARIGA ABRAZIVSIZ 
YAKUNIY ANTI FRIKSION ISHLOV BERISH AYAAI
Ishning maqsadi: Po‘lat va cho'yan detallaming ishqalanish sirt- 
lariga AYaAI berish texnologiyasi va qurilmasi bilan tanishish hamda
AYaAl ni ishqalanish parametrlariga ta ’sirini o'rganish.

---

Kerakli jihozlar:
1. Val va vtulka turidagi mexanik ishlov berish po‘lat yoki 
cho'yandan tayyorlangan detallar.
2. Ishqalanish sirtiga AYaAI berish qurilmasi.
3. Ishqalanish sirtiga qoplanadigan latun, mis yoki bronzadan 
tayyorlangan tayoqchalar 3 dona.
4. Qoplangan qatlam sifatini tekshirish uchun 5—6 marta katta- 
lashtiruvchi lupa.
Nazariy asoslar AYaAI texnologik jarayonining mohiyati po'lat 
va cho‘yan detallarga an’anaviy usullarda (kesish, jilvirlash, sayqal- 
lash, xoninglash va boshqalar) ishlov berib bo‘lingandan so‘ng ular- 
ning ishqalanish yuzalarini yupqa latun, mis yoki bronza qatlami 
bilan qoplashdan iborat. Qoplash latun, mis yoki bronza tayoqcha 
(asbob)ni detal sirtiga ishqalanish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Ish­
qalanish natijasida tayoqcha materiali po‘lat yoki cho‘yan sirtga 
o ‘tadi.
Qoplanuvchan qatlam yaxlit va tekis bo'lishi uchun detal sirtida 
oksidli va moyli pardalar bo'lmasligi, asbob materiali esa sirt - faol 
modda bilan muhofazalanishi, tayoqcha va detal sirtlari o'zaro to'liq 
bosilishi kerak. Shunday sharoitdagina asbob materiali (po‘lat yoki 
cho‘yan) sirtga hamda o ‘zaro yaxshi ilashgan juda mayda zarralardan 
iborat yaxlit qatlam tarzida o'tadi. Shuning uchun AYaAI qilinadigan 
detallar yoq‘sizlantiriladi, jilvir qog‘oz bilan tozalanadi va texnologik 
suyuqlik, masalan, glitserin bilan uzluksiz moylab turib AYaAI 
jaravoni bajariladi. Glitserinni adsorbiyalash xususiyati oz bo‘lgani 
uchun tayoqcha va detal sirtlarini bevosita tutashishiga 
to'sqinlik 
qilmaydi. Shuningdek, tayoqcha va detal sirtlari orasidagi ishqalanish 
natijasida hosil bo‘ladigan yuqori temperaturada glitserin po‘lat va 
asbobda oksidli pardani tiklaganligi tufayli asbob materialining detal 
sirtiga o'tish sharoiti yaxshilanadi. Detal sirtining AYaAIdan keyingi

---

g‘adir-budirligi uning boshlang'ich g‘adir-budirligidan deyarli farq 
qilmaydi.
Yuqori ko‘ndalang kesimli detal (o'q, val bol va b) laming tashqi 
sirtiga AYaAI oddiy tokarlik-vint qirqish dastgohlarida oddiy mos- 
lama vositasida amalga oshiriiishi mumkin (5.18-rasm).