Q. Yu. Nazirov kamondan oʻq otish

NAZORAT UCHUN SAVOLLAR 
1. Kamondan otish taktikasining umumiy tushunchasi? 
2. Kamonchilarning taktik fikrlashini yaxshilash uchun qanday tadbirlardan 
foydalanish mumkin? 
3. Raqobat sharoitida taktik harakatlarning xususiyatlari qanday? 
4. Otish mashqlarini bajarish modelini ishlab chiqishda birinchi navbatda 
nimalarni hisobga olish kerak? 
5. Xulq-atvor modelini ishlab chiqish jarayonida nimalarga eʼtibor qaratiladi? 
6. Sport taktikasi oʻz ichiga nimalarni oladi? 
7. Kamonchining taktik mahorati bevosita nimalarga bogʻliq. 
MUSTAQIL TAʼLIM UCHUN MAVZULAR 
1. Kamondan otish taktikasining umumiy tushunchasi. 
2. Raqobat sharoitida taktik harakatlarning xususiyatlari. 
3. Sport taktikasi. 
4. Alohida kamondan otishni tashkil qilish bosqichlari. 
VII. KAMONDAN OʻQ OTISH MUSOBAQALARINI OʻTKAZISH VA 
TASHKIL ETISH 
Kamondan otish musobaqalari yopiq inshootlarda ham, oshiq inshootlarda ham
oʻtkaziladi. Otish 3 yoki 6 dona oʻqdan iborat otish ketma-ketlikda amalga oshiriladi. 
Baʼzi standartlar mavjud boʻlib, ular ketma-ket 3 oʻq uchun 2 daqiqa, 6 ta oʻq uchun 
esa 2 daqiqa koʻproq vaqt beradi.
Mutlaqo barcha musobaqalarda avval saralash bahslari oʻtkaziladi, soʻngra 
qolgan kamonchilar orasidan gʻolib aniqlanadi. Otishma nishonlarda amalga

---

132 
oshiriladi. Ular qogʻozdan tayyorlanadi. Nishonlar mustahkam boʻlgan materialdan 
yasalgan (toʻsiqli ustunlar) qalqonlarga biriktiriladi, ulardan oʻq teshib oʻtishi mumkin 
emas. Nishon turli masofalardan iborat boʻladi, u 30, 50, 60 yoki 70 metr, erkaklar 
uchun va 90 metr boʻlishi mumkin. Olimpiya oʻyinlarida 70 metr masofa qoʻllaniladi.
Kamondan oʻq otish boʻyicha musobaqalar 50-yillarda shakllangan M-1 va M-2 
mashqlari xalqaro musobaqalar uchun asos boʻldi: M-1 reglamentiga koʻra, Yevropa 
chempionatlari oʻtkazildi, M-2 mukofotlarida jahon chempionatlari (1986 yilgacha) va 
Olimpiya oʻyinlarida oʻynaldi. Yopiq musobaqalar uchun M-3, M-4 mashqlari (mos 
ravishda 18 va 25 m masofada 60 ta zarbalar) va "FITA doirasi" (M-1 formulasi 
boʻyicha dastlabki tanlovni anglatadi, bundan keyin — Olimpiya tizimiga muvofiq 
gʻolibni aniqlash) joriy etildi. 
Har qanday sportchi kamonchi olimpiadada qatnashishi mumkin. Ha, lekin 
jamoaga kirish uchun (64 tadan ortiq erkak atletlar va bir xil miqdordagi ayollar 
boʻlishi mumkin) sportchi olimpiada oldidan 4 yil ichida turli musobaqalarda 
kamonchilarning chiqishlari natijalariga koʻra ushbu sport milliy federatsiyasidan 
litsenziya olishi kerak. 
Kamondan oʻq otish musobaqalari FITA nishonlari boʻyicha standart masofadan 
turib oʻtkaziladi. Agar Olimpiya oʻyinlari, Yevropa va Jahon chempionatlari haqida 
gapiradigan boʻlsak, musobaqalarda faqat aniq belgilangan shakl va oʻlchamdagi 
qogʻoz nishonlar ishlatiladi, ular 10-15° burchak ostida oʻrnatilgan qalqonlarga 
biriktiriladi. 
Bundan tashqari koʻp davlatlarda turli hil musobaqalar oʻtkazilib kelinadi. Ularda 
otish boshqa turdagi nishonlarda oʻtkaziladi. Masalan, nayzadan otish erga gorizontal 
ravishda joylashtirilgan nishonda (diametri — 15 metr, har bir zonaning kengligi — 
1,5 metr, markaziy zonaning diametri (balandligi uchburchak bayroq bilan 
koʻrsatilgan) — 3 metr) 165 m masofadan (erkaklar uchun). 125 m (ayollar uchun). 
Vertikal kamondan otish uchun nishonning juda oʻziga xos turi — gʻildirakli ustun 
("palma") ishlatiladi, uning ustiga yogʻoch toʻplar ("toʻtiqushlar") oʻrnatiladi. "Palma 
daraxti" ostida turgan merganning vazifasi nafaqat "toʻtiqushni" urish, balki uni erga 

---

133 
tushunishdir — faqat shundagina baholar hisobga olinadi. Belgilangan oʻlchamdagi 
nishon tanlangan masofadan tashqari, kamon turi ham hisobga olinadi. Masalan, agar 
Olimpiya kamonidan foydalanilsa — "olma" ning diametri 4 sm, agar murakkab 
kamondan foydalanilsa nishon diametri 2 sm boʻladi. 
Bugungi kunda kamonlar stabilizatorlar va nishon tizimlari bilan jihozlangan. 
Yuqorida keltirilgan qurilmalardan qisman yoki butunlay mahrum boʻlgan kamon 
turlari koʻp. Masalan, "yalangʻoch kamon" dizayni Olimpiada oʻyinlariga oʻxshash, 
ammo maqsadli tizim, stabilizator va bosuvchi bilan jihozlanmagan. Bundan tashqari, 
"instinktiv" kamonlarda ogʻirliklar, kaltakesaklar (kamon qoʻllariga oʻrnatilgan va 
tebranishni kamaytiradigan kauchuk qoʻshimchalar) va amortizatorlar (kamon 
tutqichiga namlikni kamon dastagiga oʻrnatilgan maxsus moslamalar) taqiqlanadi. 
Eng yaxshi kamonchilar shveysariyaliklardir degan tushuncha bugungi kunda 
oʻzini oqlamaydi. Shveysariya ushbu sport turining vatani hisoblanadi, ammo 1950 
yildan 1980 yilgacha. Bugungi kunda ham musobaqada eng yaxshi natijalarni AQSh 
sportchilari Italiya, Xitoy va Janubiy Koreyaning kamonchilari eng yaxshi 
koʻrsatgichlarni namoyon etib kelmoqdalar.