Qadimgi turkiy tilning fonetik xususiyatlari

Ijtimoiy g'oya va badiiy g'oya o'rtasidagi umumiylik
Badiiy gʻoya — adabiyot va sanʼat asarlari zamirida yotgan emotsional obrazli fikr. Hayotda roʻy bergan yoki roʻy berishi ehtimol tutilgan har bir voqea va hodisa adabiyot va sanʼat asarlarida oʻz ifodasini topishi mumkin. Yozuvchi yoki sanʼatkor tomonidan tasvir etilgan shunday voqea va hodisa badiiy g’oyaning predmeti hisoblanadi. Badiiy g’oyaning emotsional taʼsir kuchi, voqea va hodisaning muhimligi hamda uni tas-virlagan yozuvchi yoki sanʼatkorning mahorati bilan belgilanadi. Badiiy g’oya tasvir etilgan voqea va hodisaning oddiy inʼikosi yoki shu voqea va hodisadan hosil boʻluvchi tasavvur, maʼno va mazmungina emas, balki izgu hayotiy voqea va hodisani muayyan nuqtai nazardan idrok va talqin etish natijasida yuzaga kelgan emotsional obrazli fikrdir. Shoʻro davri adabiyotshunosligi va sanʼatshunosligida g’oya tushunchasi ostida badiiy g’oya nazarda tutilgan boʻlsada, bu g’yaga ijtimoiy-siyosiy tus berilgan, adabiyot va sanʼat asarlaridan shoʻro davri mafkurasi talablari bilan uygʻun boʻlgan g’yagina axtarib kelingan. Bunday g’ya topilmagan taqdirda, u yoki bu asar muallifi maslaksizlikda, gʻoyasizlikda ayblangan. Vaholonki g’oya badiiy tafakkur mevasi va shu tafakkurning u yoki bu asardagi voqea tasviridan kelib chiquvchi muayyan emotsional taʼsir kuchiga ega boʻlgan obrazli koʻrinishidir. Inson bu dunyodagi moʻʼjizalardan biri Niagara shalolasini koʻrib, mahliyo boʻlishi, choʻchishi yoki hayratga tushishi mumkin. Agar shu shalolaning hayratomuz manzarasi badiiy asarda muayyan maqsadda tasvir etilgan boʻlsa, undan kelib chiquvchi emotsional obrazli fikr oʻquvchi yoki tomoshabinni faqat hayratga solibgina qolmay, unda boshqacha fikrni, kayfiyatni ham uygʻotadi. U mazkur asarni oʻqib yoki koʻrib, inson tabiat kuchlari oldida ojiz bir mavjudotdir, degan fikrga kelishi mumkin. Aksincha, u ana shu dahshatli goʻzallik ham Inson uchun Alloh tomonidan yaratilgan, degan yuksak bir fikrga kelishi ham tabiiy. U qanday fikrga kelgan boʻlmasin, bu fikr-xulosa shu voqea tasvir etilgan asar zamirida yotgan va muallifning niyati bilan bogʻliq boʻlgan badiiy g’oyadir. 3 Qadimgi davrlarda adabiy asarning yaxlitligi qahramonning birligi bilan belgilanadi, deb ishonishgan. Ammo hatto Aristotel ham bunday qarashning noto'g'riligiga e'tibor qaratib, Gerakl haqidagi hikoyalar har xil hikoyalar bo'lib qolishiga qaramay, ular bir kishiga bag'ishlangan bo'lsa-da, va ko'plab qahramonlar haqida hikoya qiluvchi "Iliada" to'liq asar bo'lishni to'xtatmaydi. . Asarga butun xarakterni beradigan qahramon emas, balki unda qo'yilgan muammoning birligi, ochib berilgan g'oyaning birligi. Adabiy rassom asarlaridagi obraz mavzusi inson hayotining turli xil hodisalari, tabiat hayoti, o'simlik va hayvonot dunyosi, shuningdek moddiy madaniyat (binolar, jihozlar, shahar turlari va boshqalar) bo'lishi mumkin. Ammo badiiy adabiyotda bilimlarning asosiy mavzusi inson hayotining xarakterli xususiyatlaridir. Bu odamlar tashqi ko'rinishlarida, munosabatlarida, faoliyatida va ichki, aqliy hayotida ijtimoiy belgilar. Tomashevskiy:«Asarning alohida elementlari ma'nolarining birligi. U badiiy qurilish tarkibiy qismlarini birlashtiradi ”. Syujet bir xil bo'lishi mumkin, ammo mavzu boshqacha. Badiiy g'oyani shakllantirish murakkab ijodiy jarayondir. Adabiyotda unga shaxsiy tajriba, yozuvchining dunyoqarashi va hayotni anglash ta'sir ko'rsatadi. G'oya bir necha yil va o'n yillar davom etishi mumkin va muallif uni amalga oshirishga urinib ko'radi, azob chekadi, uni amalga oshirish uchun mos vositalarni izlaydi. Muallif tomonidan tanlangan barcha mavzular, belgilar, barcha voqealar asosiy g'oyani, uning nuanslarini, soyalarini yanada to'liq ifodalash uchun zarurdir. Biroq, badiiy g'oya mafkuraviy rejaga, nafaqat yozuvchi ongida, balki qog'ozda ham tez-tez paydo bo'ladigan rejaga teng emasligini anglash kerak. Badiiy bo'lmagan voqelikni o'rganish, kundaliklar, daftarlar, qo'lyozmalar, arxivlarni o'qish, adabiyotshunoslar g'oya tarixini, yaratilish tarixini qayta tiklaydilar, lekin ko'pincha ular badiiy g'oyani topa olmaydilar. Ba'zan muallif badiiy haqiqat, ichki g'oya uchun asl g'oyaga berilib, o'ziga qarshi chiqadi. V.V. Odintsov u "badiiy g'oya" toifasiga oid tushunchasini yanada qat'iyroq ifoda etdi: "Adabiy kompozitsiya g'oyasi har doim o'ziga xosdir va to'g'ridan-to'g'ri yozuvchining nafaqat uning tashqarisida yotgan individual bayonotlaridan kelib chiqadi (uning tarjimai holi dalillari, ijtimoiy hayot va boshqalar), shuningdek matndan - ezgulik nusxalari, jurnalistik qo'shimchalar, muallifning o'zi sharhlari va boshqalar. "