Qadimgi turkiy tilning fonetik xususiyatlari

Turkiy tillarda kelishiklarning tarixiy variantlari
Turkiy xalqlarning moddiy va madaniy hayoti va yozuv tarixi haqidagi tarixiy arxeologik etnografik ma’lumotlar turkiy tilda so`zlashuvchi urug` hamda qabilalar eramizdan oldin mavjudligini, jamiyat bo`lib tashkil bo`lganligini, birgalikda turmush kechirganligini ko`rsatadi. Bu davr ilmiy adabiyotlarda turkiy tillar tarixida ”Oltoy tili davri” deb yuritiladi.
Bu haqida akademik B.Y.Vlademir yozadi: ”Mo`g`il, turk va to`nguz tillari o`zining umumiy o`tmishdoshiga egaki, uni shartli ravishda oltoy tili dab atash mumkin. Hozir oltoy tili ma’lum emas. Lekin oltoy tillari mo`g`ul turk, to`nguz tillari bilan ular o`sha davr tilining taraqqiyoti natijasida paydo bo`lgan. Oltoy tili davrining oxirida turk va mo`g`il qabilalari tabaqalanadi.
Oltoy tili davrida mo`g`il qabilalari R-L Tovushlariga ega bo`lgan tilga asoslansa, turkiy qabilalarda esa Z-Sh-X tovushlariga ega bo`lgan tilga asoslanadi. Saz batqoq qaz o`rdak. Oltoy tillari uchta katta til gruppasini o`z ichiga oladi. Turkiy, mo`g`ul, to`nguz, manjor tillari. Bu tillarda hozir asosan Osiyo qit’asining Sibr, Mo`g`iliston, Sharqiy Shimoliy Xitoy, O`rta Osiyo, Volga bo`yi, Yaqin sharq, Kavkaz teritoriyalarida yashovchi xalqlar gaplashadilar.
Baskakov turkiy tillani rivojlanish tarixini quyidagi davlarga bo`ladi.
1. Oltoy davri milodgacha III asr. Turkiy tillar taraqqiyotining eng qadimgi ilk bosqichi bo`li, bu davrning muayyan sanalari fan tomonidan aniqlangan emas. Chunki tarixiy hujjatlar yo`q.
2. Xun davri (Milodiy V asrgacha)
3. Qadimgi turk davri (V-X asrlargacha)
4. O`rta turk davri (X-XV asrlar)
5. Yangi turk davri (XIV-XIX asrlar)
6. Eng yangi davr (XIX-XX asrlar)


Qozoq tilining umumiy grammatik xususiyatlari
Olimlar oltoy tillarini o‘rganar ekanlar, birinchi navbatda ularning
tasnifi masalasini hal qilishga kirishdilar. Ko‘plab olimlar tasnifida, xususan, V.Shotta va N. Baskakov ishlarida oltoy tili uch guruhga bo‘linadi:
1. Turkiy tillar guruhi. Bu guruhga o ‘ttizdan ortiq tillarni kiritish
mumkin. Shuning uchun ham N.A. Baskakov turkiy tillar oltoy oilasining katta qismini tashkil qilishini ta’kidlagan.
2. M o‘g‘ul tillari guruhi. Bu guruhga qalmiq, xalxa, bmyat, mo‘g'ul, dunsyan kabi tillar kiradi.
3. Tungus-manchjur tillari. Bu guruh boshqalarga qaraganda kichikroq b o 'lib , evenk, nigedal, xumari, solon, nanay, manchjur, sibin, jurjen tillarini o 'z ichiga oladi.
Turkiy tillar. Turkiy xalqlar ijtimoiy turmush taqozosi tufayli ko‘p hollarda ko‘chmanchilik bilan kun kechirgan. Ko‘chmanchi qabila va o‘troq xalqlarning aralash holda hayot kechirishi aniq lingvistik chegarani aniqlashga monelik qiladi.
Qozoq tili o ‘z tarixiy taraqqiyoti davrida, birinchidan, g'arbiy turkiy qabilalar ittifoqi bo'lgan bulg‘orlar, pecheneglar hamda Oltin O'rda, Katta No'g'ay o'rdasi kabi davlatlar, ikkinchidan, O 'rta Osiyo va Qozog'iston hududidagi G 'arbiy Turk xoqonliklari - qoraxoniylar va boshqa qabila ittifoqlari bilan yaqin aloqada bo‘ lgan. Qozoq milliy tili XV-XVI asrlarda to‘liq shakllangan.
Qirg'iz tili (qadimdan burut, yovvoyi tosh qirg ‘iz, qora qirg 4z nomlari bilan atab kelingan). Bu tilda 2 min. kishi so'zlashadi.
Qirg'iziston Respublikasining milliy va davlat tilidir. Bundan tashqari, qirg'izlar Xitoy (150 ming kishi) va Afg'onistonda (50 ming kishi) ham yashashadi. Bu til Sharqiy xunn tarm og'ining qirg'iz-qipchoq guruhiga kiradi.
Sintaksis yunoncha syntaxis so‘zidan olingan bo'lib. “biriktirish”, “bog'lash” degan m a’noni bildiradi. Sintaksis so'zlarning va gaplarning o'zaro bog‘lanish tizimini, tartibini, ularning turlarini o'rganuvchi tilshunoslik bo‘limidir.