Qaraqalpaq fol`klori

Sin`siw.
Sin`siw-qiz uzatilip keter aldinda qiz ta`repinen atqarilatug`in da`stu`r jiri. Bul jo`ninde N.Da`wqaraev bilay jazadi` «Qizdi ku`yewine berip jiberiw ushin a`kesinin` u`yinen shig`arda, a`dette, qiz sin`sip dawis shig`aradi. Buni sin`siw deydi<sup>a`</sup>»
Sin`siw uzatiliwshi qizdin` jeke o`zi ta`repinen atqariladi.
Ertede sin`siw qizdi qa`lemegen adamina bergende, qizdin` ishki du`n`yasindag`i keshirmelerin, mun`in sirtqa shig`ariw ushin aytilg`an. Son`in ala xaliq o`mirinen orin alip da`stu`rge aylang`an.Sin`siwdi qiz eli-xalqi, ata-anasi menen xoshlasip baratirg`anda da aytqan. Misali`
Tan` sa`ha`rden oyang`an
Tal besikke tayang`an Aq su`tin`e riyzaman
Xosh aman bol, anajan.
Betashar.
Erte da`wirlerden berli xalqimiz turmisinda toy merekelerinde aytilip kiyatirg`an salt-da`stu`r. Betashar tek g`ana u`yleniw toylarinda aytiladi. Burinlari betashar kelinshek uzatilip awil shetine yaki u`y qasina kelgende aytilatug`in edi. Al ha`zirgi da`wirde bolsa, toydin` en` qizg`an ma`ha`linde atqariladi. Betashardi arnawli atqariwshilar aytadi.
Da`slep aytim aytilip, jan`a kelgen kelinshekke aqil-na`siyat beredi. Iylip tu`sken awil-aymag`i, tuwisqanlari menen tanistirip ha`m aytim aytilg`anda taza kelin iyilip ta`jim etedi. Bul kelinshektin` iybeliliginen, a`dep-ikramlilig`inan derek beredi.
Betashardin` o`zine ilayiq kirispesi boladi. Bundy da`wir, waqit, zaman haqqinda bir-eki awiz so`z aytilip, kelinshek penen aman-esenlik soraladi.
Shapqan atlar su`rinshek
Jalqaw adam boladi
Jas basinan erinshek Aman tu`wel sorasayiq Amansiz ba kelinshek.
Bunnan son` kelinge aqil berip, eli-xalqi menen ko`ristiredi. Ag`ayin-tuwg`an, ata-ene, qa`yinbiykesh, abisin-qaynag`alar menen tanistiradi.
Betashardin` ku`lkili, yumor menen toli qatarlari dayi menen jiyenlerge, u`ylengen jigittin` jorajoldaslarina arnaladi.
Joqlaw.
Qaraqalpaqlar da`stu`ri boyinsha adam o`lgen jerge erkekler eki bu`yirin tayanip, daladan dawis shig`arip baradi, al hayallar u`yge kirgen son` jilaydi.
Joqlaw-adam o`lgende onin` jaqin adami, tuwg`an tuwisqanlari ta`repinen aytilatug`in da`stu`riy jir.
Joqlawdin` mazmunin o`lgen adamnin` o`miri, onin` jaqsiliq isleri, keyninde qalg`anlardin` qayg`isi quraydi.
Joqlaw adam o`lgen waqitta, jetisin, qirqin, ju`zin, jilin bergende aytiladi. Biraq g`arri adamnin` jilin bergende joqlaw aytilmaydi. Joqlawdin` o`zine ilayiq namasi bar. Ol nama mun`li, qayg`ili boladi. ha`r bir pitken ma`nili juwmaqtan son` «ah-way, way-ay» degen zarlaniw qosiladi.
Joqlawdin` atqariliw jag`daylari ha`r xaliqta o`zinin` milliy o`zgesheligine iye Qaraqalpaq xalqinda dawislap jilaw arqali, joqlap aytilip jilaw arqali marhum eske alinadi.
Qulaq salin` so`zime
Jiyilip kelgen xalayiq
Na`siyat berin` o`zime
Aytqanin` menen bolayin
Tuwisqannin` ishinde
Ushqan bir aqsha quw edi
O`z elimnin` ishinde
Jig`ilmas altin tuw edi
Joqlawda ten`ew, salistiriw ko`p gezlesedi. Marhumdi qusqa, haywang`a, ayg`a, ku`nge, juldizg`a ten`ep joqlaydi. Joqlaw qosiqlarinin` tematikasi ha`r qiyli bolip keledi. Joqlawdi atqariwshi arnawli adamlardi joqshi dep ataydi.