Qaraqalpaq fol`klori

3. Salt-da`stu`rlerinin` xaliq turmisindag`i orni ha`m ta`rbiyaliq a`hmiyeti.
Salt-da`stu`rler xaliqtin` turmisinda, ku`ndelikli o`mir tirishiliginde a`hmiyetli orin iyeleydi. Da`stu`r qosiqlari o`zinin` atqaratug`in xizmeti, turmista qollaniliw o`zgeshelikleri menen xaliq qosiqlarinan ajraladi. Da`stu`r qosiqlari xaliqtin` toy atqariw, mereke beriw, marhumdi jerlew siyaqli u`rp-a`detleri menen tig`iz baylanisqan.
Da`stu`r qosiqlarinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti og`ada ku`shli bolip, buni biz ku`ndelikli turmistan da an`laymiz. Ma`selen, «Betashar» din` kirispesindegi aytilatug`in na`siyat qatarlar tek taza kelinge tiyisli bolmay, ol ko`pshilikti de jaqsi insan boliwg`a shaqiradi.
Qos artina mal kelse
Baqanlama kelinshek
Ba`rin o`zim bilemen dep Qaqan`lama kelinshek
Irgege qarap ko`p so`ylep
Sin`qirlama kelinshek
Jiynalg`an xaliqqa betashardin` ta`sirligi de, o`tkirligi de usinda.
Xaliq betashardin` ku`shi menen o`z a`wladlarin adamgershilikke, dosliqqa, sabirliliqqa, miynet su`yiwshilikke ta`rbiyalag`an. Bul da`stu`r arqali biz bu`gingi ku`nimizde de jaslardi en` jaqsi bag`darda trbiyalawimizg`a boladi.
Al joqlaw arqali adamzatqa marhumlardi siylaw kerekligi, ha`mme waqit eske alip, o`lini hu`rmet etiw siyaqli tu`sinikler keleshek jaslarg`a da uqtiriliwi tiyis. Qadag`alaw sorawlari

1. 
   Salt-da`stu`r jirlari neshe tu`rge bo`linedi.
   
2. 
   Salt-da`stu`r jirlarin qashan ha`m qay waqta atqariladi.
   
3. 
   Salt-da`stu`r jirlarinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti
   

Tayanish tu`sinikleri
1. Salt-da`stu`r-xalqimizdin` milliy o`zgesheligine baylanisli do`regen u`rp-a`detleri.
VI. TEMA: Aytimlar ha`m aytis

Jobasi`

1. 
   Aytim ha`m aytislardin` xalqimiz o`tmishinde olardin` ruwxiy du`n`yasinda tutqan orni
   
2. 
   Aytim ha`m aytislardin` payda boliwi xaliq poeziyasina aralasiwi
   
3. 
   Aytim ha`m aytislardi atqariwshilar, olardin` da`wirdin` o`tiwi menen qollaniliwi Paydalanilg`an a`debiyatlar
   

1. 
   Da`wqaraev N. Shig`armalarinin` toliq jiynag`i. II tom, No`kis-uu, qeq-qru-betler
   
2. 
   Qaraqalpaq fol`klori. XII tom, No`kis-ie, qe0-b.
   
3. 
   Ayimbetov Q. Xaliq danalig`i. No`kis-yi, ro-bet
   
4. 
   Maqsetov Q., Ta`jimuratov a`. Qaraqalpaq fol`klori No`kis-uo, qeq-re-betler
   
5. 
   Maqsetov Q. Qaraqalpaq xalqinin` ko`kerm awizeki do`retpeleri. No`kis-oy, qq0-qee-betler a`. Aytim ha`m aytislardin` xalqimiz o`tmishinde olardin` ruwxiy du`n`yasinda tutqan orni
   

Qaraqalpaq fol`klorinda aytimlar ha`m aytislar o`zinin` jeke o`zgesheligi menen ayrilip turadi.Aytimlar erteden baslap xalqimiz sana-sezimine diniy inanimlar tiykarinda sin`isip ketken. Aradan neshshe a`sirler o`tiwi menen bular elege shekem saqlanadi.
Aytimlarg`a ba`dik, gu`lapsan, yaramazan kirip, bulardin` o`z aldina qollaniliw usili bar. Aytimlar awiriw adamdi emlegende qollaniladi. Awiriwdi awildin` sirtina shig`arip ottan atlatip ba`dik aytadi. Ba`dik, gu`lapsan qizilsha, quro`zek ha`m basqa da etke shig`atug`in keselliklerdi joq qiliw ushin aytiladi. Usi aytimlardi aytip adam o`mirin saqlap qaliw siyaqli tu`siniklerge xaliq shin kewli menen berilip isenip ketken.
Q.Ayimbetovtin` «Qaraqalpaq fol`klori» atli kitabinda «Turmis, salt-da`stu`r jirlari» degen bo`liminde «Din salti» degen temasha berilgen bolip, bunda ba`dik, gu`lapsan, a`rwaq shaqiriw, aydi ruwza, aydi qurban, yaramazan haqqinda so`z etedi.
ha`zirgi waqitta eskiden kiyatirg`an irim, u`rp-a`det, da`stu`r, aytimlarg`a jan`a ko`z-qarasta boliwimiz
o`z-o`zinen payda bolg`an qubilis. Sebebi elimizde payda bolg`an jan`a ja`miyetlik, siyasiy, ilimiy ko`zqarastin` ju`zege keliwi, xaliqlardin` ma`deniy miyraslarina, milliy o`zgesheligine eski ruwxiy qa`diriyatlardi qayta tiklewine ha`reket etiwi usi na`rselerdi qolg`a aliwg`a tu`rtki boldi.
Aytis-fol`klordin` en` qiziqli janrlarinin` biri bolip, aytis haqqinda qoeo-jili O.Qojurov, Q.Ayimbetov, qotq-jili N.Baskakov, qouu-jili N.Da`wqaraev o`z miynetlerinde ken` tu`rde toqtap o`tti.
Q.Ayimbetov o`zinin` «Xaliq danalig`i» nda «Aytislar» degen bo`lim ajratip juwap aytisi menen shayirlar aytisina toqtaydi.
Professor K.Allambergenov «Qaraqalpaq a`debiyatinda aytis» (No`kis-io) miyneti arqali qaraqalpaq a`debiyatindag`i aytis janrin a`dewir da`rejede izertlegen ilimpaz ekenligin bilemiz. Bul miynet aytis janrinin` o`zine ta`n o`zgesheliklerin ashiwda, rawajlaniw jollarin ko`rsetiwde u`lken a`hmiyetke iye.
Aytis-aytisiw, so`z jarisi degen ma`nide qollaniladi.
Aytis ko`birek bizin` xalqimizda, otirispa-meylislerde, toy-jiyinlarda aytilg`an.