Qaraqalpaq fol`klori

Aqil-na`siyat qosiqlari.
Aqil-na`siyat qosiqlari bular termeler bolip, bulardin` do`retiwshisi xaliq, atqariwshisi jiraw, baqsi, qissaxan, qosiqshilar.
Termeler-aqil-na`siyat qosiqlari o`zinin` mazmuni boyinsha aq penen qarani, jaqsi menen jamandi, baxit menen baxitsizliqti, a`dillik penen a`dilsizlikti, miynet penen jalqawliqti, insap penen jawizliq, ma`rtlik penen qorqaqliq h.t.b. adam minezine ta`n unamsiz jag`daylari menen unamli qa`siyetler sheber qurastirilg`an ko`rkem qatarlar.
«Ne jaman» termesinde adamlarg`a oqiw-o`nerli aqil-a`depli, adamgershilikli boliwdi na`siyatlaydi.
Misali`
Bir degende ne jaman
Bilimsiz o`ken ul jaman, Ekilenshi ne jaman
Erkelep o`sken qiz jaman.
Adamlardin` minez-quliq normalari haqqinda da aqil-na`siyat qosiqlari ko`p ushirasadi.
Bileginde ku`shim bar
Batirman dep maqtanba, Baxit qondi basima
:lkeydim dep maqtanba.
Bunda adamg`a jaqsi minez-quliq kerekligin, ha`ddinen aspawdi na`siyatlaydi. ha`zil-da`lkek qosiqlari.
ha`zil-da`lkek qosiqlari belgili waqiyag`a yaki adamg`a baynalisli do`retilip, ku`lki tuwdiratug`in yaki miyiq tarttiratug`in bolip keledi. Bul qosiqlar ko`binese mereke, toy-tamashalarda adamlardin` bir-birinin` u`stinen nama alisqan waqitlari aytiladi. Misali` Jol u`stinde targ`il mishiq
Otirmisan` hu`rren` uship
Xaliq arasinda da ayirim jag`daylarg`a baylanisli ha`zil-da`lkek qosiqlari aytiladi. Misali` Arqa bette
Qusqananin` tawi bar
Ba`ha`r bolsa sona, shibin jawi bar Men jatirman aqbasliqtin` ishinde
Kerek bolsam o`zin` izlep tawip al.
ha`zil-da`lkek qosiqlari xalqimizdin` sheber qollanatug`in su`yip tin`lap, juwap beretug`in qosiqlarinin` biri.


3. Xaliq qosiqlarinin` xaliq turmisinda tutqan orni ha`m a`hmiyeti haqqinda.
Xaliq qosiqlari xaliq turmisinin` aynasi sipatinda tilge alinadi. Onda xaliqtin` o`tmish tariyxi, basip o`tken zamanlari turmis tirishiligi, ishki kewil keshirmeleri, en` jaqsi paziyletleri toliq beriledi. Ma`selen tariyxiy qosiqlarda xalqimiz tariyxinan az bolsa da mag`liwmat alsaq, balalar qosiqlari balalarimizdin` oyo`risin, sana-sezimin rawajlanidiriwg`a u`lesin qosadi.
Besik jiri ananin` ha`m xaliqtin` perzentke degen su`yispenshiligin jirlaydi. Al, aqil-na`siyat qosiqlari bolsa adamlardi jaqsi-jaman islerin ta`rezige salip, tuwri jol ko`rsetiwshi qural.
Solay etip, biz qaraqalpaq xaliq qosiqlarinin` xalqimiz turmisinda, ruwxiy du`n`yasinda ken` ha`m teren` orin alg`an ruwxiy bayliq ekenligin ko`rdik ha`m xalqimizdin` xaliq bolip qa`liplesiwinde milliyligin saqlawda girewli orin tutqanlig`inin` gu`wasi boldiq.