Qаrаqаlpаqstаn respublikаsi ministrler ken’esi jаnindаg’i ortа arnаwli bilimlendiriw bаsqаrmаsi

§ 4. So’z jasawshı morfemalar
Tu’bir so’zge yamasa tiykarlarg’a qosılıp, olardan jan’a leksikalıq ma’nige iye bolg’an so’zlerdi jasawshı morfemalar so’z jasawshı morfemalar yamasa so’z jasawshı affiksler dep ataladı. Ma’selen, awıllıq, alma, bilgish, qaraqalpaqsha, aqla so’zlerindegi -lıq, -ma, -gish, -sha, -la qosımtaları so’z jasawshı morfemalar bolıp esaplanadı.
Qaraqalpaq tilinde so’z jasawshı morfemalar sanı boyınsha og’ada ko’p. Olardın’ so’z jasaw ma’nileri de ken’ ha’m ha’r qıylı tu’bir yamasa tiykarlarg’a qosılıp, jan’a so’zlerdi jasay aladı. So’z jasawshı morfemalar birinshi gezekte qanday so’z shaqabına ta’n so’zlerdi jasawına qaray toparlarg’a bo’linedi. Qaraqalpaq tilinde to’rt so’z shaqabı o’zlerinin’ so’z jasawshı affiks morfema-larına iye: 1) atlıq jasawshı morfemalar; 2) kelbetlik jasawshı morfemalar; 3) feyil jasawshı morfemalar; 4) ra’wish jasawshı morfemalar.
So’z jasawshı morfemalar belgili bir so’z shaqabına ta’n bolg’an so’zge qosılıp, sa’ykes so’z shaqabına ta’n jan’a tiykar jasawı mu’mkin. Ma’selen, atlıq jasawshı morfema atlıqqa qosılıp jan’a ma’nidegi atlıqtı jasaydı. Bul ishki jasalıw dep ataladı. Ma’selen, qaraqalpaq tilinde -shı/-shi morfeması atlıqtan atlıq jasaydı: balıq-balıqshı, su’wret-su’wretshi, -stan affiksi de atlıqtan atlıq jasaydı: qaraqalpaq-Qaraqalpaqstan, o’zbek-O’zbekstan, -sha/-she morfeması ra’wishten ra’wish jasaydı: bu’gin-bu’ginshe, bıyıl-bıyılsha ha’m t.b.
Sonın’ menen so’z jasawshı morfemalar bir so’z shaqabına ta’n tiykarlardan ekinshi so’z shaqabına ta’n jan’a so’zlerdi jasaydı. Bul sırtqı jasalıw dep ataladı. Qaraqalpaq tilindegi ko’pshilikso’z jasawshı morfemalarg’a sırtqı jasalıw qa’siyeti ta’n boladı. Ma’selen, ushqır (feyilden kelbetlik), serppeli (feyilden kelbetlik), tezlet (ra’wishten feyil), qaraqalpaqsha (atlıqtan ra’wish) ha’m t.b.
Qaraqalpaq tilinde atlıqlardın’ ha’m feyillerdin’ jasalıwında eliklewishler ha’m tan’laqlar da so’z jasaw tiykarı xızmetinde kele aladı, yag’nıy atlıq ha’m feyil jasawshı ayırım so’z jasawshı morfemalar eliklewish ha’m tan’laqlardan atlıq ha’m feyillerdi jasay aladı. Ma’selen, tarsıldı, shıjıq, tısırla, jabırla, barla, way-wayla ha’m t.b.