Qarsffl muhandislik iqtisodiyotinstituti r. X. Ergashev qishloq xo‘ jaligi iqtisodiy oti

Bob. Qisbloq xo‘jaligida servisni rivojlantirish yo‘llari


0‘quv maqsadi: servis haqida tushuncha, uning mazmuni va mohiyatini, hukumatning qishloqda servisni rivojlantirish borasidagi tadbirlarini yoritish, qishloq xo‘jaligidagi servisning hozirgi holatini tahlil qilish, servis bo‘yicha chet el tajribalarini joriy etish yo‘llariga oid bilimlami shakllantirish.
Tayanch iboralar: Servis, infratuzilma, ishlab chiqarish servisi, iqtisodiy servis, ijtimoiy servis, bozor servisi.

1. 
   
   Qishloq xo‘ja!igida infratuzilma, uning mazmuni va ahamiyati
   

Qishloq xo‘jaligi mahsulotini ishlab chiqarish, tayyorlash, qayta ishlash va sotish jarayonida turli toifadagi korxona va tashkilotlar ishtirok etadi. Ushbu korxona va tashkilotlami yagona bozorga birlashtiruvchi, ulaming o‘zaro munosabatlarini amalga oshirishga ko‘maklashuvchi tashkilotlar infratuzilma muassasalari hisoblanadi. Ulaming bir qismi qishloq xo‘jaligi korxonalari uchun texnika, o‘g‘it, yonilg‘i, pul mablag‘i va shu kabi resurslar yetkazib bersa, boshqalari esa qishloq xo‘jaligi mahsulotini qayta ishlash maqsadida sotib oladi yoki sotishga ko‘maklashadi va ijtimoiy xizmat ko‘rsatadi.

Infratuzilma —- (lot. infra — ostida, struktura — tuzilishi, o‘zaro joylashuvi;.ingl. infrastructure) — takror ishlab chiqarish (yo‘llar, aloqa transport, ta’lim, sog‘liqni saqlash sohalari va boshqalar) sharoitlarim ta’minlaydigan ishlab chiqarish va noishlab chiqarish majmuidir. Boshqacha qilib aytganda, infratuzilma ishlab chiqarishning normal ishlashi va tovaming normal aylanishi hamda odamlaming normal hayotiy faoliyatini yuritish uchun sharoitni yaratib berishga qaratilgan sohalar hamda ushbu sohalarga kiruvchi korxonalaming va tashkilotlarining majmuasi.
Infratuzilma muassasalari xizmatlarining yetarli bo‘hshi va uning sifati koixonani bozor munosabatlari sharoitida samarali ishlashini ta’min- lashning zaruriy shartlaridan hisoblanadi.
Har qanday hududda mavjud infratuzilma muassasalari ulaming xizmat ko‘rsatish sohalari nuqtai nazaridan uch guruhga bo‘linadi. Birinchi guruh —- bu ishlab chiqarish infratizilmasi muassasalaridir. Bu korxonalar ishlab chiqarishni amalga oshirish bilan bog‘liq xizmatlar

ko‘rsatuvchi muassasalar bo‘lib, ular o‘z xizmatlari uchun ma’lum miqdorda pul mablaglari olishadi. Ikkinchi guruhga hududdagi ijtimoiy soha muassasaiari kiradi. Ular ishchi va mutaxassislar tayyorlash, maorif, ta’lim, aholi sog‘lig‘ini saqlash va shu kabi xizmatlar ko‘rsatish bilan shug‘ullanadilar. Ushbu muassasalami pul mablag‘lari bilan ta’minlash davlat yoki mahalliy byudjet hamda boshqa manbalar hisobidan amalga oshiriladi. Uchinchi guruh infratuzilma muassasaiari bozorda mahsulot, pul va ishchi kuchlari harakatini ta’minlovchi korxona va tashkilotlami o‘z ichiga oladi. Ular jumlasiga hududdagi tijorat banklari, tadbirkorlami qo‘llab-quwatlovchi turli jamg‘armalar, investitsiya fondlari, tovar-xom- ashyo, ko‘chmas mulk va qimmatli qog‘ozlar birjalari, brokerlik idoralari, auditorlik, axborot-maslahat hamda reklama tashkilotlari va boshqalar kiradi. Ular o‘z faoliyatini toliq xizmat ko‘rsatishdan tushadigan mablaglar hisobidan amalga oshiradi.

Hozirgi adabiyotlarda asosan infratuzilmaning to‘rtta turiga ta’rif berib kelmoqdalar, (11.1- rasm).
1 .Ishlab chiqarish infratuzilmasi bevosita ishlab chiqarish jarayoniga xizmat ko'rsatuvchi tarmoqlami o‘z ichiga oladi.
Uning tarkibiga:

• moddiy-texnika ta’minoti;

  
  

• mahsulotni tashish, saqlash va qayta ishlash;

  
  

• texnik xizmat ко‘rsatish;

  
  

• suv va elektr ta’minoti kabi bo‘linmalar kiradi.

  
  

Bu turdagi xizmatlami ishlab chiqarish infratuzilmasiga kiritishdan asosiy maqsad - bu xizmatlar ishlab chiqarish jarayoniga bevosita ijobiy ta’sir etadi.

Ishlab chiqarish infratizilmasi o‘ziga xos bir qator belgilarga ega:

• bu turdagi xizmatlar bevosita mahsulot ishlab chiqarmaydi, lekin ishlab chiqarish jarayoniga bevosita ijobiy ta’sir etadi;

  
  

• ko‘rsatilgan xizmatlar samaradoriigi faqat xizmat qilayotgan tarmoq, korxona, xizmat ко‘rsatish punktlari ta’sirida amalga oshadi;

  
  

• infratuzilma tarmoqlarining rivojlanish darajasi asosiy ishlab chiqarish jarayonining rivojlanish darajasi bilan belgilanadi.

  
  

• infratuzilma tarmoqlari, bo‘g‘inlarini ishga safarbar qilish, talablaming tezligi bevosita tovar ishlab chiqarish jarayonida paydo boladigan talab darajasi bilan belgilanadi.

  
  

Dehqon-fermcr xo'jaliklarini qo'Oab- quvvatiash iamg'annasi

Moddiy-lexnika
ta'minoti

Qishloq infratuzilmalari va ular tarkibi

Bozor infra tazilmasi
Bank-moliya muassasalari
Birja va brokerlik idoraiari
Axborot -maslabat markazjari
Reklama agentligi
Auditor] ik, konsalring markazlari
Tijorat, ulguiji savdo, yarmarica maikazlari

-HI

Bizrics focd

Mehnat bandHgi va huquqiy xizmat tahskilotliui

Kommuna! xizmat korxonalari

Savdo va maishiy xizmat korxonalari

Sog'Uqni saqlash muassasalari

Ijtimoiy
infratuzflma

Ta' lim-fan muassasalari

Ish bilan ta'miniashga ko'mak berish

Suv, gaz, elektr energiyasi ta’minoti

Xo'jalik stidlari ta'minoti

Krcdit itiitbqlari va boshqa uyushmalar
flraiy-iadqiqct
•juiassasalari

1.