Qarsffl muhandislik iqtisodiyotinstituti r. X. Ergashev qishloq xo‘ jaligi iqtisodiy oti

E~—E_p x S
bunda U_ud - tuproq unumdorligi pasayishidan taqqoslama ekologik- iqtisodiy zarar; 1 gektarga so‘mda; S - hosildorligi pasaygan qishloq xo‘jaligi ekinlar turining i turining maydoni, ga.

1. ga yerdagi hosildorligi yo‘qolgan tuproqdan taqqoslama ekologik- iqtisodiy zarar uni tiklash uchun zarur xarajatlar summasi va amalda olinmagan qishloq xo‘jalik mahsulotlari qiymatlari bilan aniqlanadi, so‘m:

   
   

Ljc1i_uj У/\ S_ne;j
Yo‘qotilgan tuproq imumdorligini tiklash uchun xarajatlar gumus va ozuqa moddasi yo‘qolishidan yuzaga kelgan zarami bartaraf etish uchun zarur xarajatlarning qiymat bahosi, asosida hisoblab chiqiladi, so‘m:
z=i>z_f
bunda Zj - tuproqning i-turdagi ko‘rsatkichlarini tiklash uchun zarur xarajatlar (azot, fosfor, kaliy va b. tarkibi), 1 ga yerga so‘m.
Tuproq unumdorligini tiklash xarajatlariga o‘g‘it va meliorativlaming yetkazib berish, yuklab-tushirish, tashish, yerga sepish kabilami hisobga olgandagi qiymatlar ham kiritiladi, so‘m:
Zf=S_u+S_p+S_t+S_r+S_v
bunda, S_u — o‘g‘it va meliorantlar qiymati, so‘m; Sp, St, S„ S_v - o‘g‘it va mehorativlami yuklash, tashish va yerga solishga mos holda qiymati, so‘m.
To‘liq olinmagan qishloq xo‘jalik mahsulotlari qiymati yoki o‘simlikchilikdagi zarar qiymati tuproq unumdorligi yo‘qolishidan hosildorlikning pasayishi sifatida formula bo‘yicha aniqlanadi, 1 gektarga so‘m:
O_m=AXN,
bunda, AX- i-qishloq xo‘jaligi ekini hosildorligining yo‘qolishi, s/ga; N - i-qishloq xo‘jalik ekinining yo'qolgan birliklari narxi, so‘m.
Qishloq xo‘jaligi amaliyotida tabiatni asrash vazifalari xarajatlarining joriy va kapital kategoriyalari farqlanadi. Bu boradagi faoliyatning joriy xarajatlariga eroziyaga qarshi agrotexnika tadbirlari, ifloslanish o‘choqlarini yo‘q qilish, tuproq unumdorligini oshirish uchun o‘g‘it solish, tabiatni asrashga mo‘ljallangan vositalami saqlash va xizmat ko‘rsatish sarflari (shu jumladan, ushbu xizmat xodimlari mehnatiga haq to‘lash, joriy ta’mir, amortizatsiya ajratmalari, energiya sarfi), shuningdek, atrof-muhitni asrash bilan bog‘liq boshqa tashkilot xizmatiga haq to‘lash (ekologiya auditi, ekspertni jalb qilish va b.) xarajatlari kiritiladi. Kapital xarajatlari esa tabiatni asrashga mo‘ljallangan asosiy fondlami yaratish, rekonstruksiya qihsh, modemizatsiyalash va qayta uskunalash, yemi tubdan yaxshilash, agro-o‘rmon mehoratsiyasini, sanitariya-himoya zonasini yaratish kabilami o‘zida aks ettiradi.
Shu munosabat bilan tabiatni asrash joriy va kapital xarajatlarining ekologik-iqtisodiy samaradorligi aniqlanadi.
Bu boradagi tadbirlami ekologik ta’sir kattaligiga korrektlangan iqtisodiy samaradorlik ko'rsatkichlari yordami bilan aniqlanadi (zarar yoki samara). Ekologik ta’simi hisobga olgan holda daromad yoki sof foyda hisoblab chiqilishi mumkin: