Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

II.Xom-som tillar oilasi ham 3ga bo‟linadi: 
1.Sharqiy som tillari: akkad 
2.Shimoliy som tillari xannan va oromiy 
3.Janubiy som tillari: arab va omxar 
Som tillari ichida arab tili eng ko‘p tarqalgan. Budan tillari bu oilaga qadimgi misr tili, 
kopt,berber va kushit tillari kiradi. 
III.Kavkaz tillari oilasi. 
1.G‘arbiy guruh: abxaz,kabardin,cherkas,adigey 
2. Nax tillar guruhi: chechen, ingush,bastbiy 
3.Dog‘iston tillar guruhiga avar, dargin, lezginlak,tabasarin,kabi yozuvi bor 
tillar,andiy, xaratin,tindin,chamolin, bagaul,axvax,butlix,gadoberin,sez,betetunkabi 
yozuviga ega bo‘lmagan tillar kiradi. 
Janubiy va kartvel tillari guruhiga gruzin,zan vasvan tillari kiradi.Gruzin tili 
qadimiy yozuviga ega. 
Turkiy tillar oilasi 
Turkiy tillar oilasi to‘g‘risida har xil fikrlar mavjud. D.Polivanov, G.Ramstedt 
turkiy tillarni kattta Oltoy tillar oilasiga kiruvchi guruh deb hisoblab, bu oilaga tungus-
monchjur, mug‘ul,kores,va yapon tillarini ham kiritishadi.O.Betling, G.Binkler urol-
oltoy tillari oylasini ajratib unga fin-ugor tillarini ham kiritishadi. 
Turkiyshunoslarning fikricha turkiy,mug‘ul, tungus-manchjur tillari orasidagi 
genetik qarindoshlik uzil-kesil tasdiqlanmagan.Ularni birlashtirishi mumkin bo‘lgan 
narsa-tipologik o‘xshashlik bo‘lib, bu tillar agglyutinativ tillar guruhiga kiradi. Lekin 
bu qarindosh degan ma‘noni anglatmaydi. Shuning uchun ham ko‘p adabiyotlarda 
turkiy tillar alohida oila sifatida ajratiladi. 
Turkiy tillar oilasiga kiruvchi guruhlar va tillar. 
AG‘arbiy xun tarmog‘i 
1. Bulg‘or guruhi chuvash tili 
2. O‘g‘uz guruhi bir nechta kichik bo‘limlardan tashkil topgan: 

---

65 
a) o‘g‘uz-turkman: turkman va truxman tillari:
b) o‘g‘uz-bulg‘or: gagauz va balqon turklari tillari: 
v) o‘g‘uz-saljuq: ozarbayjon,turk,qrim-tatartilining janubiy qirg‘oq shevasi va urum 
tili: 
3. Qipchoq guruhi ham bir necha kichik bo‘limlardan tashkil topgan
a) qipchoq-polovetsk bo‘limi:qaray, qo‘miq,qorachoy-balqar,qrim-tatar tillari; 
b) qipchoq-bulg‘or bo‘limi: tatar va boshqirt tillari 
v) qipchoq-no‘g‘ay bo‘limi: no‘g‘ay, qoraqalpoq, qozoq, o‘zbek tilining qipchoq 
shevasi. 
4. Qarluq guruhi: o‘zbek va yangi uyg‘ur tillari. 
B. Sharqiy xun tormog‘i. 
1.Uyg‘ur-o‘g‘uz guruhi: 
a) Uyg‘ur-tukuy bo‘limi: tuva va tofa tillari; 
b) yoqut bo‘limi: yoqut tili; 
v) hakas bo‘limi: xalas, shor, cho‘lim tatar, qamashi, oltoy tilining shimoliy shevasi, 
sariq-uyg‘ur tillari. 
2.Qirg‘iz-qipchoq guruhi: qirg‘iz vaoltoy tillari. 
Morfologik tipologiya tillami qarindoshlik munosabatlaridan qat‘i nazar 
grammatik tuzilishi asosida turlarga ajratadi. Tillarning morfologik tipologiyasiga 
bag‗ishlangan dastlabki ilmiy asar Germaniyada 1809-yilda Fridrix Shlegel tomonidan 
yaratilgan. «Hindlaming tili va donoligi haqida» degan asarida F. Shlegel tillami 
flektiv va affiksal tillarga ajratadi. Uning fikricha, tillar paydo bo‗lgan kundan 
boshlab, bu ikki turdan biriga mansub bo‗ladi va shundayligicha qoladi. Shunday qilib, 
tildagi doimiy sodir bo‗lib turuvchi o‗zgarish inkor etiladi. Tasnifga asos qilib so‗z 
o‗zagidagi o‗zgarish olingan. F. Shlegel gapda so‗zlar munosabatga kirishganda 
o‗zakningichki tuzilishi o‗zgaradigan tillami istiqbolli hisoblab, ulami flektiv tillar deb 
atagan, bu turga nemis va boshqa hind - ovrupo 
tillarini kiritgan. Uning fikricha, affiksal tillarning o‗zaklari o‗zgarmaydi, grammatik 
shakl esa affikslaming to‗g‗ridan-to‗g‗ri qo‗shilishi tufayli o‗zgaradi. Bunday tillami u 
«nuqsonli» tillar deb atab, ularga grammatik strukturasi turkiy tillarnikiga o‗xshagan 
tillaктi kiritgan. Qiyoslang: