Qarshi davlat universiteti lingvistika kafedrasi tilshunoslik fanidan

Qiyosiy - tarixiy metod. 
XVII-XVIIIasrlardanboshlabfransuzgumanistiGvileliPastellus 
(1510-15M) 
―Tillarningqarindoshkigihaqida‖gollandolimiIosifSkaliger 
(1540-1609) 
esa 
―Yevropaliklarningtillarihaqidamulohazalar‖asari, 
hamda 
1786 
yiliingliz 
sharqshunosiVilyamDjounz 
(1746-1744) 
Kalkuttadaqilganilmiydokladidasanekrit 
(hind) 
tiliningyirek, 
lotin, 
kelt, 
god, 
vaqadimgiforstillaribilanqarindoshekanliginiko‘rsatibborgan. Bular tillarni qiyosiy-
tarixiy o‘rganish metodini yaratishga ilmiy zamin yaratgan. 
Qiyosiy-tarixiy metodning shakllanishiga F.Bonn, Ya.Grimm, R.Rask, 
A.X.Vostokovlar asos soldilar. 
Frana Bonn (1791-1861) 1816 yilda e‘lon qilgan ―Sanskrit tilining tuslanish 
sistemasi va uni grek, lotin, fors va german tillaridagi tushlanish sistemasiga 
qiyoslash‖ asarida bu tillardan tuslanishning o‘xshashligini va bu tillarning bir 
manbadan kelib chiqqanligini ko‘rsatib bordi. 
1833-1852 yilda yozgan uch tomlik ―Sanskrit, zend, arman, grek, lotin, metva, 
qadimgi slavyan, got va nemis tillarining qiyosiy grammatikasi‖ asarida qiyosiy-
tarixiy tilshunoslikning ilmiy prinsiplari, ish metodlarini asoslab berdi. U hind-yevropa 
tillarida fleksining kelib chiqish tarixini o‘rganib, tilshunoslikda ―agglyutinatsiya‖ 
nazariyasini yaratdi. (yopishtirmoq). 
Rasmus Kristian Rask (1787-1832) ―Qadimgi island tili va island tilining paydo 
bo‘lishi‖ (1814)asarida grammatik formalarning o‘xshashligiga asoslanishi kerakligini 
qayd etdi.
Yakob Grimm(1785-1863) yirik nemis tilshunosi german tillari qiyosiy 
grammatikasini birinchi bo‘lib yaratdi.U to‘rt tomlik ―Nemis tilli grammatikasi‖ 
asarida german tillari bilan boshqa hind –yevropa tillarining tovushlar sistemasi 
o‘rtasida o‘xshashlik borligini iabotlab berdi. Bu fonetik qonun keyinchalik ―Grimm 
qonuni‖debnom oldi. 

---

62 
1820yilda mashhur rus tilshunosi A.X.Bostakov o‘zining ―Slavyan tili haqida 
mulohazalar‖asarida slavyan tillari o‘rtasida qardoshlik munosabati borligini isbotlab 
berdi. 
Qiyosiy-tarixiy metod asosida qiyosiy tarixiy. 
Tilshunoslik shakllandi.Bu esa tillarning qardoshlik munosabatini o‘rganish 
asosida tillarning geneologik klassifikatsiyasini yaratdi. Ba‘zi hind-yevropa tillaridagi 
―ona‖, ―uch‖, ―suv‖so‘zlarni taqqoslaymiz.