Qarshi davlat universitetining pedagogika instituti pedagogika fakulteti

Yuklamalar dinamikasining moslashtirilgan muvozanati tamoyili.
Bu tamoyildan uchta asosiy qoida kelib chiqadiki, ularga muvofiq jismoniy tarbiya bosqichlari doirasida umumiy yuklama dinamikasining tipik shakllari aniqlangan.
Jismoniy tarbiya jarayonida foydalaniladigan umumiy yuklama miqdori shunday bo‘lishi kerakki, uning qo‘llanilishi sog‘liqda salbiy o‘zgarishlarni keltirib chiqarmasligi lozim. Ushbu qoida yuklamalarning kumulyativ samarasini muntazam nazorat qilishni ko‘zda tutadi.
Qo‘llaniladigan yuklamaga moslashib borgan sari, ya’ni moslashishli o‘zgarishlar barqaror holat bosqichiga o‘tgan sayin umumiy yuklama o‘lchamlarining navbatdagi oshirilishi bajarilishi kerak.
Erishilgan tayyorgarlik darajasi qancha yuqori bo‘lsa, yuklama parametrlari shuncha katta oshiriladi.
Jismoniy tarbiyada umumiy yuklamalar miqdoridan foydalanish mashg‘ulotlar tizimining ayrim bosqichlarida uning vaqtinchalik kamayishi, yoki barqarorlashishi, yohud vaqtinchalik oshishini nazarda tutadi.
Jismoniy tarbiyada umumiy yuklamalar miqdori dinamikasining shakllari quyidagilar:
I. to‘g‘ri chiziq bo‘lib ko‘tariluvchi;
II. zinasimon ko‘tariluvchi;
III. to‘lqinsimon ko‘tariluvchi.

Yuqorida bildirilgan fikrlar jismoniy tarbiyada umumiy yuklamalar miqdori dinamikasining ikkita shaklidan: zinasimon ko‘tariluvchi va to‘lqinsimon ko‘tariluvchi shakllaridan foydalanish uchun asos bo‘ladi. Umuman olganda, to‘g‘ri chiziq bo‘ylab ko‘tariluvchi yuklama dinamikasidan ham foydalansa bo‘ladi (9-chizma). Biroq vaqti juda qisqa bo‘lgan bosqichlardagina undan foydalanish mumkin.

Mashg‘ulotlarni tsiklli tuzish tamoyili
Jismoniy tarbiya jarayonida bu – tsikllarni hosil qiluvchi mashg‘ulotlar va bosqichlarning berk aylanishidir. Shunga muvofiq uchta turi ajaratiladi: mikrotsikllar (haftalik), ular mashqlarning takroriy qo‘llanilishi va bir vaqtning o‘zida ularning har xil yo‘nalganligi, yuklama va dam olishning uyg‘unlashuvi bilan tavsiflanadi; mezotsikllar (oylik), ular ikkitadan oltitagacha mikrotsikllarni o‘z ichiga oladi, ularda vositalarning miqdori, uyg‘unlashish tartibi va nisbatlari o‘zgarib turadi; makrotsikllar (yillik), ularda jismoniy tarbiya jarayoni uzoq vaqt davom etadigan bosqichlarda amalga oshiriladi.
Ushbu tamoyil jismoniy tarbiya va sport xodimlarini tugallangan tsikllarni e’tiborga olgan holda va ular doirasida, shuningdek, mashg‘ulotlar kumulyativ samarasining o‘sib borishini, jismoniy tarbiyaning umumiy borishini hamda shug‘ullanuvchilarning umumiy va maxsus tayyorgarligi ketma-ket rivojlantirilishini e’tiborga olgan holda mashg‘ulotlar tizimini tuzishga yo‘naltiradi.