Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

Ishonchlilik va qayta tiklanish rostlash organlarini katta bosimlar farqida 
ishlayotganida va muhitni tarkibidi qattiq mayda jismlar bo‗lganida muxim 
kattaliklaridan bo‗lib hisoblanadi.
Shuni qayt qilish kerakki texnologik truboprvodlardan suyuqliklar, gazlar 
xaydalayotganda ularni tarkibida qattiq jismlar bo‗lmasligi kerak, ba‘zan ustanovkani 
ishga tushirish vaqtida, remont ishlari tugatilganda, ayniqsa svarka ishlari 
bajarilganda truboprovodlarga kattiq jismlar tushib qolishi mumkin. Texnologik 
truboprovodlarda ushlab qoluvchi filtrlarni va drossellovchm va ishqalanuvchi 
yuzalarni tez-tez remont qilish qimmatga tushadi.
Rostlash organlarini ichonchliligi va ularni qayta tiklanishi konstruksiyalari 
bilan va ularni detallarini materiallari bog‗liqdir. 
Rostlash organlarini kuch xarakteristikalari bu hosil bo‗ladigan siljituvchi 
kuchlar Bilan zatvorni surilishi orasidagi bog‗lanishdir. Ijro mexanizmida hosil 
bo‗ladigan ijro mexanizmini zatvorini suradigan, zatvor bilan egarni zich qilib 
bekitadigan siljituvchi kuch ko‗pincha chegaralanga bo‗ladi, uni qiymatijuda xam 
axamiyatlidir. Quch xarakteristikasi rostlash organining tipii bilan belgilanadi. 
Uzluksiz avtomatik rostlash uchun ko‗pincha quyidagi rostlash organlari 
ishlatiladi:
- zaslonkali;
- ikkita egarli;
- bitta egarli;
- uchta tomonli;
- shlangali;
- diafragmali tiplari. Bazi bir sharoitlarda rostlash uchun zadvijka va kran 
tipidagi rostlash organlari xam ishlatiladi. 
 
10.3 Rostlash organlariga qo‗yiladigan umumiy talablar 
Rostlash organlariga umumiy talablar bu asosan rostlash organi orqali 
trasportirovka qilinayotgan muhitni kimyoviy xususiyatiga bog‗liqdir. Bunda asosan 
muhitni rostlash organining materialiga uni kimyoviy ta‘miri tushuniladi. Ijro etuvchi 
qurilmalarning qopqoqlariga va korpuslariga garantlangan ish vaqtlari bo‗yicha 
mahkamligini, chidamligini belgilovchi chuqur bo‗lmagan korroziyalanish ga ruxsat 
beriladi. IEQ zichlantiruvchi, drossellovchi, va zatvorlarni yo‗naltiruvchi yuzalarni, 

---

89 
egarlarni va shtoklarni korroziyaga uchrashi mutloq muikin emas. Shuning uchun 
xam rostlash organlarining detallari kimyovi mahkam bo‗lishi shartdir 
Temperatura rostlash organiga ikki tomonlama ta‘sir etadi. Ba‘zi bir 
temperaturada metallarni mahkamligi yeamayishi xam mumkin. Detallari nometal 
detallardan tayyorlangan rostlan organlarini ishlatilishi cheklangandir (rezinadan, 
ftoroplastdan, va boshqa plastik materiallardan) 
Bu ular materiallarini chegaralangan xarorati bilan tushuntiriladi. Rositlash 
organlarining konstruksiyalari xam temperetura bilan belgilanadi. Bu masala ko‗proq 
shtokni zichlanishiga bog‗liqdir. 
Rostlash organlari yuqori temperaturadagi muhitlarda ishlatilganda salniklar 
orasiga siqilib kiritiladigan materiallar, shtokni zichlashtiradigan materiallarni 
temperaturasi ma‘lum te mperaturadan yuqoriga ko‗tarilishi mumkin emas. Salnikni 
zonasida temperaturani kamaytirish uchun u bilan qopqoqdagi flyaneslar orasida 
rebroli trubalar ko‗dda tutiladi. Rebroli trubajan yasalgan krishkalar rebloli krishkalar 
deyiladi. Ularni o‗rtacha teiperaturada 225 
0
C dan yuqori holatda ishlatiladi.
Minusli temperaturalarda atrof muhitdagi havoni tarkibidagi suv parlarini shtok 
Bilan salnikli kamera orasida muzlab qolishidan exteyot bo‗lish kerak bo‗ladi. Kotib 
qolgan suv parlari shtokni surilishini qiyinlashtiradi va ishqalaniluvchi yuzani ishdan 
chiqaradi.
Kristallanadigan va qotib qoladigan muhitlarni rostlashda par Bilan isituvchi 
kojuxlardan foydalaniladi. Rostlash organining ichidagi temperaturaga qarab 
isitadigan parni bosimi xam o‗zgartiriladi. 
Agar ichkaridagi muhitni tashqariga chiqishi mann etiladigan bo‗lsa unda 
shtoklarni silfonli salniksiz zichlagilardan foydalaniladi. 
Yuqorida keltirilgan konstruksiyalar bo‗yicha rostlash organlarini quyidagi 
turlari mavjuddir: 
- normal ijro etilgan turi; 
- qopqog‗i ryobrali turi; 
- qopqog‗i ma‘lum masofada joylashtirilgan turi; 
- isitadigan qobiglt turi
- silfon yordamida zichlashtirilgan turi.