Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqaruv

NAZORAT SAVOLLARI: 
1. Rostlash organlari haqida ma‘lumot bering?
2. Qanday rostlash organlari uzluksiz rostlash organlari hisoblanadi? 
3. Qanday rostlash organi diskret rostlash organi hisoblanadi? 
4. Zatvorni nogermetikligi nima? 
5. Uzluksiz avtomatik rostlash qanday rostlash organlari ishlatiladi? 
6. 
Rostlash organlariga qanday talablar mavjud? 
ADABIYOTLAR:
1. Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., Gulomov Sh.M. Texnologik jarayonlarni 
nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Toshkent: O‗qituvchi, 2011. –576 b. 
2. Vaxidov A.X., Abdullaеv D.A. Avtomatikaning tеxnik vositalari. Toshkent, 

---

90 
2012. 
3. Шандров Б.В., Чудаков А.Д. Технические средства автоматизации. М.: 
Академия, 2007. 
4. Емельянов А.И. и др. Исполнительные устройства промышленных 
регуляторов. –М.: Машиностроение, 1975. 
MAVZU: ZASLONKALI VA UCH OQIMLI
ROSTLASH ORGANLARI. 
 
REJA: 
1. Zaslonka ko‗rinishidagi rostlash organi
2. Uch oqimli rostlovchi organlar 
 
Tayanch iboralar: Ijro mexanizmi, ijro etuvchi qurlma, rostlash organi, 
uzluksiz rostlash organlari, zaslonkali rostlash organi, Uch oqimli rostlovchi organ, 
zatvor, zatvor-disk, truboprovod, o‗tish yuzasi, ikki pozisiyali rostlash, 
Unifikasiyalashgan ijro etuvchi qurilmalar 
 
 
11.1. Zaslonka ko‗rinishidagi rostlash organi 
Turli rostlash organlari ichida zasloka ko‗rinishidagi rostlan organlari ma‘lum 
o‗ziga xos xususiyatlari bo‗lgani uchun juda ko‗p ishlatiladilar. Zaslonka 
ko‗rinishidagi rostlash organlarida zatvor-disk o‗zini aylanish o‗qini kesib o‗tganda 
judayam bo‗shangan holda bo‗ladi, yani ikala yarim tomonlarida ham hosil 
bo‗layotgan muhit bosimlari o‗zaro bir birlarini muvozanatlaydi. Shuning uchun ham 
diskni aylantirish uchun uncha katta bo‗lmagan quvvatli ijro mexanizmi kerak 
bo‗ladi. Zaslonka tipidagi organni sodda konstruksiyaligi, uni tayyorlash, gabarit 
o‗lchamlarini kichikligi, og‗irmasligi bularni hammasi ushbu rostilash organini 
boshqa rostlash organlaridan afzalligini ko‗rsatadi. Bir xil o‗tish yo‗liga ega bo‗lgan 
rostlash organlari ichida zaslonkali rostlash organi nisbatan katta o‗tkazuvchanlik 
xususiyatiga ega bo‗ladi, masalan ikki egarli rostlash organiga nisbatan taxminan 50 
% ga kattadir. Zaslonka tipidagi rostlash organini konstruktiv xarakteristikasi to‗g‗ri 
burchakli va dumaloq truboprovodlar uchun quyidagi tenglama bilan topiladi. 

cos
S
ZS
F
F

bu yerda F
zs 
zatvor bilan egar orasidagi o‗tish yo‗lining yuzasi, sm
2
;  - zatvo-
diskni buralish burchagi, mutloq yopiq holatga nisbatan; F
S
– egarni o‗tish yuzasi, 
taxminin truboprovodni shartli o‗tish yuzasiga teng, sm
2
. Bu rostlash organlarining 
konstruktiv va o‗tkazuvchanlik xarakteristikali egri chiziqdan iborat bo‗ladi 
(konstruktiv F
ZS
/F
S 
) = f(); o‗tkazuvchanlik (K
V
/ K
VY
)=f()). 
Buraluvchi zaslonkalar asosan dumaloq va to‗g‗ri burchakli o‗tkazish yuzali 
truboprovodlarda ishlatiladi. Konstruksiyasi bo‗yicha zaslonkalar bitta yoki bir 

---

91 
nechta zatvorli bo‗ladilar, ularni bitta lopastli yoki birnecha lopastli zaslonkalar 
deyiladi. Oxirgisini jalyuzali zaslonkalar ham deyiladi. 
Zaslonkali rostlash organlarigi to‗siqsiz va to‗siqli qilib tayyorlanadi. 
To‗siqsiz o‗tish yuzasi yopiq rostlash organlarida zatvor-disk vertikal holda 
bo‗ladi, to‗siqlisida esa vertikal chiziqqa nisbatan 10-15 
0
ga og‗ib turadi. To‗siqsiz 
organlarda diskni chekkalari dumaloq formaga ega bo‗ladi. Diskni diamayetri 
korpusni diametridan sag‗alga kichik bo‗ladi, va o‗tish yo‗lini batamom yopa 
olmaydi. To‗siqli organlarda esa disk ellips formasiga ega bo‗lib, u o‗tish yo‗lini juda 
kichik teshiklar qoldirib yopadi.
To‗siqsiz organlar rostlash uchun, to‗siqli organlar esa to‗sib-rostlash uchun 
ishlatladilar. 
 
11.1 – rasm. Zaslonkali rostlash organlari.