Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti y. L karimov., Z. Y latipov., U. X eshonqulov., O. A qayumov
Download 2.54 Mb. Pdf ko'rish
|
Tog\' jinslari fizikasi Y.L KARIMOV., Z.Y LATIPOV., U.X ESHONQULOV., O.A QAYUMOV
- Bu sahifa navigatsiya:
- II BO‘LIM. TOG‘ JINSLARI NAMUNALARIDAGI ASOSIY JARAYONLAR VA ULARNING FIZIK – TEXNIK XOSSSALARI 2.3-§. Tog‘ jinslari namunalarining mexanik xossalari.
|
Nazorat savollari.
1.Tog‘ jinslari deb nimaga aytiladi va u qanday genetik guruhlarga bo‘linadi? 2. Tog‘ jinslari qanday turlarga bo‘linadi? 3.Magmatik tog‘ jinslari qanday paydo bo‘ladi? 4.Magmatik tog‘ jinslari qanday turlarga bo‘linadi? 5.Magmatik tog‘ jinslar hosil bo‘lish sharoitlariga ko‘ra qanday turlarga bo‘linadi? 6.Cho‘kindi tog‘ jinslari qanday paydo bo‘ladi va u qanday guruhlarga bo‘linadi? 36 II BO‘LIM. TOG‘ JINSLARI NAMUNALARIDAGI ASOSIY JARAYONLAR VA ULARNING FIZIK – TEXNIK XOSSSALARI 2.3-§. Tog‘ jinslari namunalarining mexanik xossalari. Tog‘jinslarining zichligi va elastik xususiyatlari Tog‘ jinsi – bu zich yoki bo‘shoq agregatlardir, ular bir yoki har xil minerallardan tarkib topib, yer osti yoki yer qatlamlarida bo‘ladigan geologik jarayonlar ta’sirida hosil bo‘ladigan boshqa jinslar bo‘laklaridir. Aslida hamma tabiiy geologik hosil bo‘lgan jinslar tog‘ jinslariga kiradi, ular doimo mineral tarkibli bo‘ladilar. Jism mineral tarkibi – bu keltirilgan tog‘ jinsining umumiy vazni yoki hajmi dan kelib chiqqan minerallarning foiz ketma-ketligidir. Tog‘ jinsi suyuq, amorf, kristall va gaz hosil qiluvchi minerallardan tashkil topgan bo‘lishi mumkin. Jins xususiyatlari - birinchi bo‘lib, mineral tarkibi va makrotuzilishi – struktura – teksturaviy alomatlariga bog‘liqdir. Bir mineraldan tarkib topgan tog‘ jinsiga monomineral deyiladi (ohaktosh, bo‘r, kvarts, osh tuzi, gips, marmar va boshqalar), bir qanchasidan tashkil topsa – poliminerall deyiladi. Ko‘pincha tog‘ jinslari ana shundaydir. Granodioritning mineral tarkibi (%): plаgiоklаz(46); оrtоklаz (15), kvаrts (21), biоtit (3), аmfibоl (13) vа bоshqаlаr (2); grаnit-pоrfir оrtоklаz (40), plаgiоklаz (26), kvаrtsit (25), biоtit (5),bоshqаlаr (3) аktsеssоr (1); siеnit: оrtоklаz (72), plаgiоklаz (12), аmfibоl (7), biоtit (3), pirоksеn (4), bоshqаlаr (2)... Tog‘ jinslari mineral tarkibi bir-biriga yaqinroq bo‘lsa ham, tuzilishi, struktura va teksturasi bilan farqlanadi. Mexanik yuklamalarga qarshilik ko‘rsatish xususiyatlari bo‘lgan tog‘ jinslarning mexanik xossalari elastiklik, plastiklik, mustahkamlik va realogik xususiyatlarga bo‘linadi. Tog‘ jinslarining elastiklik xususiyati ularning chegarasida ishlatilib, bunda shunday yuklama miqdori ta’sir etadiki, yuklama olingandan so‘ng tog‘ jinsi ilgarigi holatiga qaytadi. Elastik tebranishlarining to‘lqin jarayonlari tog‘ jinslarining akustik xususiyatlarida namoyon bo‘ladi. 37 Tog‘ jinslarining plastiklik xususiyatlari yuklamalar elastiklik chegarasidan o‘tganda sodir bo‘lib yuklama olingandan so‘ng tog‘ jinsi o‘zining oldingi holatini va o‘lchamlarini tiklay olmaydi va qoldiq deformatsiya hosil bo‘ladi. Mustahkamlilik xossalari tog‘ jinslarini yemiruvchi yuklamalarini ko‘rsatadi. Tog‘ jinslariga uzoq vaqt yuklamalar ta’sir etganda ularning deformatsiya holatini o‘zgarishi va zo‘riqmalarning o‘zgarishlarini realogik ko‘rsatkichlari belgilaydi. Download 2.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|