Qashqadaryo viloyati qarshi shahar xalq ta`limi bo'limiga qarashli 15-umumiy o'rta ta`lim maktabining

4.5.6. JO`NALISH, O`RIN-PAYT, CHIQISH KELISHIGI

• 4.5.6. JO`NALISH, O`RIN-PAYT, CHIQISH KELISHIGI
• Jo`nalish, o`rin-payt, chiqish kelishigi qo`shimchalri o`rin-joy otlariga qo`shilib, qayerga?, qayerda?, qayerdan? so`roqlariga javob bo`ladi va gapda `orin holi vazifasida keladi.
• Maktabga , Maktabda , Maktabdan
• KELISHIK QO`SHIMCHALARINING BELGILI-BELGISIZ QO`LLANISHI
• * kelishik qo`shimchalarining ifodalanishi, tushib qolmasligi ularning belgili qo`llanishi sanaladi.
• Kitob + ni o`qidi, makatb + ga bordi, bahorda boshlaymiz.
• *Kelishik qo`shimchalarining ifodalanmasligi, tushib qolishi ularning belgisiz qo`llanishi sanaladi.
• Maktab bordi, Kitob o`qidi, Bahor boshlaymiz.
• * Asosan qaratqich va tushum, ba`zan jo`nalish va o`rin-payt kelishigi qo`shimchasi belgisiz qo`llanishi mumkin, ammo uning o`rni bilinib turadi.
• Navoiy(ning) g`azallaridan yodladik.
• Ular ariq bo`yida charxpalak(ni) o`rnatishdi.
• * Chiqish kelishigi qo`shimchasi belgisiz qo`llanmaydi.

III.Yangi mavzu bayoni:

• III.Yangi mavzu bayoni:
•  Kelishik qo‘shimchalari belgili-belgisiz qo‘llanishi, bir-biri bilan almashinish imkoniyati, ayrim ko‘makchilar bilan ma’nodoshligi, ayrimlarining qisqargan shaklda qo‘llanishi kabi bir qator xususiyatlariga ko‘ra turli uslubiy ma’no nozikliklarining yuzaga chiqishiga imkoniyat beradi.Masalan, tushum kelishigi belgili qo‘llanganda, obyektni ta’kidlash ma’nosi ifodalanadi, belgisiz bo‘lganda esa bu ta’kid yo‘qoladi. Qiyoslang: kitobni o‘qidi – kitob o‘qidi. Yoki birikmadatushum kelishigi qo‘llanganda, obyektning barchasi nazarda tutilganligi, ayni o‘rinda chiqish kelishigi qo‘llanganda esa obyektning bir qismiga e’tibor qaratilganligi anglashiladi.

Qiyoslang: choyni ichdi – choydan ichdi. Yoki jo‘nalish kelishigining, masalan,uchun ko‘makchisi bilan ma’nodoshligi asosida almashtirilishi hami fodada uslubiy farqni yuzaga keltiradi. Qiyoslang: do‘stimga oldim – do‘stim uchun oldim.Qaratqich va tushum kelishiklari qo‘shimchalari badiiy uslubda,xususan, she’riyatda -n shaklida qisqargan holda qo‘llanishi vamatnga ekspressivlik, poetik ohang baxsh etishi mumkin. Masalan:Qarshimda yer sharin surati turar, Salmog‘i Quvaning anoricha bor(A. Oripov) Dengiz ortin yoritdi ilk bor Beruniyning aql mash’ali.(A. Oripov)

• Qiyoslang: choyni ichdi – choydan ichdi. Yoki jo‘nalish kelishigining, masalan,uchun ko‘makchisi bilan ma’nodoshligi asosida almashtirilishi hami fodada uslubiy farqni yuzaga keltiradi. Qiyoslang: do‘stimga oldim – do‘stim uchun oldim.Qaratqich va tushum kelishiklari qo‘shimchalari badiiy uslubda,xususan, she’riyatda -n shaklida qisqargan holda qo‘llanishi vamatnga ekspressivlik, poetik ohang baxsh etishi mumkin. Masalan:Qarshimda yer sharin surati turar, Salmog‘i Quvaning anoricha bor(A. Oripov) Dengiz ortin yoritdi ilk bor Beruniyning aql mash’ali.(A. Oripov)