Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi
Download 1.44 Mb. Pdf ko'rish
|
Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 2) Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitishning vazifasi nimadan iborat
- 3) Mehnatga axloqiy tayyorlashda bolalarning qaysi qobilyati shakllanadi
- 4) Mehnat ta’limining maqsadi nimadan iborat
- 5) Mehnatga psixalogik tayyarlash bolalarda qanday qobilyatni shakllantiradi
- 6) Mehnatga o’rgatishda bolalarning qaytsi qobilyatiga qaraladi
- 9)A.Navoiy mehnat haqida nima deb ta’kidlaydi
- 10)Shayxul Mashoyix Abu Sayyid Xarrozqanday kasb egasi bo’lgan a) naqqosh b) xattot c)pichoqchi *d)etikdo’z e) hunarmand 2-MAVZU
- Testlar 1)Avestoda mehnat qanday izohlangan
- 3) Hunari yo’q kishi… maqolni davom ettiring.
- 4) Xalq pedagogikasida mehnat ta’limini qaysi janrlarda ulug’laydi
- 6) Oqitish metodikasi nima
- 7) Qo’l mehnatiga o’rgatishda qo’llaniladigan asosiy metodlar qaysilar a) 10ta b)13ta c)4ta *d)12ta e)3ta 7) Hikoya qilish metodi qanday metod
- Mavzuni o’rganish bo‘yicha texnologik xarita
Testlar 1)Ta’lim to’g’risidagi qonun qachon qabul qilingan? a) 1998-yil 26-avgust. b) 1997-yil 20-avgust *d)1997-yil 29-avgust c)1998-yil 29-avgust e) 1997-yil 18-noyabr 30 2) Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitishning vazifasi nimadan iborat? a) mehnat ta’limini o’rgatish b) o’quvchilarni har tomonlama rivojlantirish *d) o’quvchilarni mehnatga ahloqini tarbiyalash va psixik tayyorlash c)o’quvchilarninh ahloqini tarbiyalash e) o’quvchilarning estetik didini shakllantirish 3) Mehnatga axloqiy tayyorlashda bolalarning qaysi qobilyati shakllanadi? a) tejamkorlik b) ongli rivojlanishda kasb tanlash s)ongli ravishda kasb tanlashga o'rgatish *d) jamoada ishlash, tashkilotchilik e)mehnatga har tomonlama to’g’ri yondoshish 4) Mehnat ta’limining maqsadi nimadan iborat? a) mehnatga va mehnat ahliga mehr muhabbat ruhini singdirish b) o’quvchilarni hozirgi zamon sanoati bilan tanishtirish c) ongli ravishda kasb tanlashga o’rgatish *d) a va b javoblar to’g’ri e)to’g’ri javob yo’q 5) Mehnatga psixalogik tayyarlash bolalarda qanday qobilyatni shakllantiradi? a) mehnatga ahloqiy tayyorlaydi b)mehnatsevarlik, jamoada ishlash c)jamoada ishlash *d) mehnatga ongli va ijobiy munosabatni tarkib toptiradi e) inson mehnatini qadrlashni 6) Mehnatga o’rgatishda bolalarning qaytsi qobilyatiga qaraladi? a) salohiyatiga b) sezgilariga c)qiziquvchanliligiga *d)imkoniyatiga e) tafakkuriga 7)Mehnat ta’limi dasturining bo’limlarida qanday bilimlar beriladi 31 a) mehnat vazifalari b) o’quv vazifalarimahorat vazifalari *d) politexnik vazifalari e) ko’nikma va malakalari 8) Politexnika nima? a) o’quvchilarning qiziquvchanligi b)o’quvchilarning mehnat malakasini oshirish c)o’quvchilarni bilimlar bilan qurollantirish *d)texnaloigiya va asboblar moslamalarning xususiyati haqida bilimlar beriladi e) o’quvchilar qobilyatini shakllantirish 9)A.Navoiy mehnat haqida nima deb ta’kidlaydi? a) o’z-o’ziga mehnatqilish maqsqdida b)mehnatga ijobiy munosabatda bo’lishni c)mehnat kasbni sevish haqda *d)dunyoga kelib kasb egallash haqida e)vatanparvar bo’lish haqida 10)Shayxul Mashoyix Abu Sayyid Xarrozqanday kasb egasi bo’lgan a) naqqosh b) xattot c)pichoqchi *d)etikdo’z e) hunarmand 2-MAVZU Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limining mazmuni Ma’ruza (4 soat) 1.2 Mashg’ulotni olib borish texnalogiyasi O’quv soati -2 soat Talabalar soni 42 ta O’quv mashg’ulot shakli Axborotli ma’ruza Ma’ruza rejasi: 1. Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitish mazmuni. 2. Karton bilan ishlash. 3. Texnik mehnat. 4. Gazlama bilan ishlash. O’quv mashg’ulotining maqsadi Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitish mazmunini ko’rsatib berish Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyati natijalari: Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitish mazmuni. Boshlang’ich sinflarda mehnat ta’limini o’qitish mazmuni.haqida talabalarda bilim va ko’nikmalar 32 shakllanadi. Karton bilan ishlash Karton bilan ishlash haqida bilim oshiradilar. (1- ilova) Texnik mehnat Texnik mehnat haqida dastlabki tushunchalar berishni o’rganadilar, ularni turlarga ajratadilar. Gazlama bilan ishlash Gazlama bilan ishlash haqida talabalarda bilim va ko’nikmalar shakllanadi. (2-ilova) Mashg’ulotni yakunlash. Mehnat ta’limiga oid misollar keltirib izohlaydilar. O‘qitish vositalari O‘UM ma’ruza matni, doska, bo‘r va latta O‘qitish usullari Axborotli ma’ruza, blis-so‘rov, “Klaster” o’yin texnologiyasi, B/BX/B jadvali, aqliy hujum O‘qitish shakllari Frontal, kollektiv usulda. O‘qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan guruhlarda ishlash usulini qo‘llash mumkin bo‘lgan auditoriya Monitoring va baholash Og‘zaki savollar, blits-so‘rov Mavzuni o’rganish bo‘yicha texnologik xarita Ish bosqichlari O‘qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni 1 – bosqich. Mavzuga kirish (20 min) 1.1. O‘quv mashg‘uloti mavzusini, rejani va o‘quv faoliyati natijalarini aytadi 1.2. Baholash mezonlari (1-ilova) 1.3. Aqliy hujum usulida mavzu bo‘yicha ma’lum bo‘lgan tushunchalarni faollashtirish 1.4. Mavzuni jonlantirish uchun savollar beradi (2-ilova) Tinglaydilar, Savollarga javob beradilar. Zarur ma’lumotlarni yozib boradilar. 2- bosqich. Asosiy bo‘lim (50 min) 2.1. Mavzu yuzasidan mini ma’ruza qiladi. 2.2.Mashg’ulot rejasining ikkinchi savoliga tushunchalar aytiladi. 2.3.Rejaning uchinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.4. Rejaning to’rtinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.5. Rejaning beshinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.6. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. Tinglaydilar, Savollarga javob beradilar. Zarur ma’lumotlarni yozib boradilar. Mavzu haqida o’z fikr-munosabatlarini bildiradilar. 3-bosqich. Yakunlovchi (10 min) 3.1. Mashg’ulot bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. 3.2. Mavzuni chuqurroq o’zlashtirish uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 3.3.Keyingi mavzuga tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Tinglaydilar. Savollar beradilar.Tushunmagan narsalarini so’raydilar. Berilgan topshiriqni daftarlariga yozib oladilar. Mehnat ta’limining mazmuni va uning tashkil etilishi. Mehnat ta’limi dasturida o’quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo’lgan ilmiy-texnik 33 bilimlarining, mehnat ko’nkmalarini va malkalarini hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta’limi berish ularni tarbiyalash sohasida qo’yilgan maqsad va vazifalar o’z ifodasini topadi. Mehnat ta’limi dasturi o’quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta’limi o’qituvchisi o’zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o’qituvchi o’quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma’lum o’zgarishlar kiritishi mumkin. Bu boradi bir qancha talablar hisobga olinishi lozim. Dasturning mazmuni didaktik prinsiplarga to’la – to’kis javob berishi, ilmiy va mafkuraviy jihatdan puxta bo’lishi, murakkabligi ortib borishi hisobga olingan holda va mehnat ta’limining tanlangan didaktik tizimiga muvofiq ravishda muayyan izchillikda bayon qilinishi turmush tajribasi bilan bog’langan bo’lishi kerak. Unda mehnat o’rinlari politexnik xususiyatlariga ega bo’lishi, ularning tavsiya qilinadigan ro’yxati esa ijtimoiy ishlab chiqarish ahamiyatiga ega bo’lishi lozim. Mehnat malaka va ko’nikmalari bilan qurollantirish. O’quvchilarni tarbiyalash va ularni bo’lajak amaliy faoliyatga tayyorlashda mehnat malakalari va ko’nikmalari katta rol o’ynaydi. Qo’yi sinf o’quvchilariga mehnat ta’limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator mehnat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirishdir. Mehnat malakalari va ko’nikmalari natijasi bo’lib qolmay balki, o’quvchilarni mehnat faoliyatiga, ijtimoiy foydali ishlab chiqarish mehnatini bajarishga jalb qilish sharti hamdir. Ko’nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma’lum harakatni ongli bajarishga bo’lgan qobiliyatdir. Masalan: kartonni kesa bilish ko’nikmasi, qaychini to’g’ri ushlay bilish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo’nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash, qomatni muvofiq keluvchi tarzda tutish degan ma’noni anglatadi. Bu o’rinda ustalik bilan harakat qilib, ma’lum ishning su’rati va aniqligiga rioya qilish kerak. Aks holda ish qo’pol chiqishi mumkin. Berilayotganini o’zlashtirish – bu o’zgalar tajribasini natijalarini o’z tajribasini natijalari bilan qiyoslashdir. 34 Mehnat harakatlarining mukammalashuvi sintetik bosqichda maxsus mashqlar ta’sirida yuzaga keladi. O’rganuvchining ongli ayrim harakatga birlashtirish jarayoniga yo’llangan bo’ladi. Malaka - bu faoliyatning mashq qilishlar jarayonida yetilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko’nikma yoki bu ma’lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko’nikmadan sakrab o’tish degan ma’noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko’nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to’g’ri tuzilgan bo’lsa u to’g’ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takomillashuv darajasi o’qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o’zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o’quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo’ladi. Mehnat malaka va ko’nikmalarini shakllantirish qo’ydagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi: a) boshlang’ich tushuncha. b) mehnat harakatlarini sinov uchun bajarish. v) ish harakatlari. g) yakun chiqarish. 1. Ko’rsatilayotgan harakat maqsadga muvofiq, barcha munosabatlarda ham namunali bo’lishi. 2. Ko’rsatish namunaning ongli idrok etilishiga yordam berish kerak. O’qituvchi o’quvchining e’tiborini harakatning eng asosiy ahamiyatli tomoniga yo’llashi, boshqa harakatni emas, aynan shu harakatning maqsadga muvofiqligini asoslash, ularning loyihalash ongli egallanishiga erishish lozim. Shunung uchun ko’rsatish doimo qisqa tushuntirish bilan birga boradi. 3. Ko’rsatish harakat namunasining o’quvchilar tomonidan faol idrok etilishini ta’minlash kerak. Faollik tafakkur faoliyatida hamda ko’rsatilayotgan narsani idrok etishda ish hajmi miqdorining ko’payishida ifodalanadi. 35 4. Ko’rsatilayotgan harakat barcha detallari bilan har bir o’quvchiga yaxshi ko’rinishi kerak. Mehnat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirish jarayonidagi mashqlar. Mehnat malakalari va ko’nikmalarini shakllantirishga mo’ljallangan mashqlar faqat vaqtga ko’ra taqsimlanganda hamda ma’lum tizim asosida o’tkazilgandagina ijobiy natija beradi. Mashqlar tizimi qo’ydagi asosiy talablarni o’z ichiga oladi: 1. Mashqlarning materiali qiyinlikning oshib borishini nazarda tutgan holda joylashtirish lozim. 2. Keyingi materialning hammasi to’liq tarzda oldingi materialga asoslanishi lozim. 3. Mustaqillik darajasi ortib borilishi kerak. Mehnat malakasining muvoffaqiyatli bo’lishi bir qator shartlarga bog’lik. O’quvchi o’z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hyech qaon to’liq bo’lmaydi. Nazoratning yo’qligi ko’pincha xato va nuqsonlarning mashqlar jarayonida ortib yuorishiga olib keladi. Bu esa o’z navbatida yetilmagan harakat va usllarning shakllanishiga sabab bo’ladi. 1 – sinf dasturining mazmuni. Boshlang’ich sinf o’qituvchisi mehnat ta’limi buyicha ishlarni amalga oshirayotganda o’quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko’nikma, bilim va malkalarni egallashlarini aniq bilish kerak. Ana shunday holda o’qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo’lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo’ladi. Bu o’rinda muhimi o’quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malkalarni egallab olishlaridan iborat. Birinchi sinfdagi ish turlari qo’ydagilardan iborat. 1. Qog’oz va karton bilan ishlash. 2. Gazlama bilan ishlash. 3. Turli materiallar bilan ishlash. 4. Texnik modellashtirish. 5. Qishloq ho’jaligi mehnati. 36 2 – sinf dasturining mazmuni. Boshlang’ich sinf mehnat ta’limi darslaridagi ta’lim-tarbiyaviy vazifalar umumta’lim maktablaridagi mehnat ta’limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg’ulot turalir jarayonida amalga oshiriladi. 1. Qog’oz va karton bilan ishlan. 2. Gazlama bilan ishlash. 3. Turli materiallar bilan ishlash. 4. Texnik moddelashtirish. 5. Qishloq ho’jaligi mehnati. Har bir o’quv yilida va barcha sinflarda ish turlari shu tartibda olib boriladi. Birinchidan o’quvchilar ma’lum nazariy bilimlarga ega bo’ladilar, ularning fanlararo texnologik xususiyatlarini, ularning hayotda qo’llanilishi bilan tanishadilar. Ikinchidan materiallarga ishlov berishda eng oddiy usullardan boshlab murakkab usullargacha amaliy o’rganadilar. Testlar 1)Avestoda mehnat qanday izohlangan? a)mehnat moddiy boylik manbayi b) mehnat ahloqiy jihat yaxshilik manbayi c)mehnat pul *d) A, B e) B,C 2) Xalq pedagogikasi hunar nimaga qiyoslangan? a)ta’lim tarbiyaga b)mehnatga c)naqqosh ishiga *d) toshga o’yilgan naqshga e) axloqiy tarbiyaga 3) Hunari yo’q kishi… maqolni davom ettiring. a) tuzi yo’qdir oshining b) boshi yo’qdir ishining c) yozi yo’qdir qishining *d) mazasi yo’q ishining 37 e) foydasi yo’q ishining 4) Xalq pedagogikasida mehnat ta’limini qaysi janrlarda ulug’laydi a) maqol b) ertak c) rivoyat *d) A,B, C e) A, C 5) Oilada mehnat tarbiyasini berishda ota- onalarning roli qanday? a)mehnatga muhabbat ruhini singdirishadi b) turli mehnat assboblarini tishintirish c) mehnat tarbiyasi *d) mehnat kasb hunar madaniyati haqida tushinchalarni shakllantirish e)mehnatga mehr muhabbat 6) O'qitish metodikasi nima? a)xilma-xil usullardan foydalanib dars o’tish b)o’quvchilar diqqatini jalb qilish c)bilim berish d)o’qituvchi va o’quvchilarning ish usuli bo’lib bilim malaka va ko’nikmalarni yetkazib berish e)o’quvchilarning bilim darajasini nazorat qilish 7) Qo’l mehnatiga o’rgatishda qo’llaniladigan asosiy metodlar qaysilar? a) 10ta b)13ta c)4ta *d)12ta e)3ta 7) Hikoya qilish metodi qanday metod? a) jonli metod b) nazorat metodi c) ko’rgazmali metod *d)jonli va obrazni bayon qilish metodi e) suhbat metodi 9)Instruktaj nima? a) o’quvchilar bilimini tekshirish b)o’quvchilarni rag’batlantirish 38 c)o’quvchilarning qiziquvchanligini oshirish *d) o’quvchilarning mehnatga ongli ijodiy yondashishini tarbiyalash e) bilim ko’nikma va malakalarni shakllantirish 3-MAVZU MEHNAT DARSLARIDA O’QUV JARAYONINI TASHKIL ETISH Ma’ruza (2 soat) 1.3 Mashg’ulotni olib borish texnalogiyasi O’quv soati -2 soat Talabalar soni 42 ta O’quv mashg’ulot shakli Axborotli ma’ruza Ma’ruza rejasi: 1. O’quvchilarni mehnat malaka va ko’nikmalari bilan qurollantirish. 2. Mehnat xonalarini tashkil etish. 3. Mehnat ta’limi jarayonini tashkil etish. O’quv mashg’ulotining maqsadi Boshlang’ich sinflarda mehnat darsini olib borilishining maqsadi va vazifalarini ko’rsatib berish Pedagogik vazifalar: O’quv faoliyati natijalari: O’quvchilarni mehnat malaka va ko’nikmalari bilan qurollantirish. O’quvchilarni mehnat malaka va ko’nikmalari bilan qurollantirish haqida talabalarda bilim va ko’nikmalar shakllanadi. Mehnat xonalarini tashkil etish Mehnat xonalarini tashkil etish haqida bilim oshiradilar. (1-ilova) Mehnat ta’limi jarayonini tashkil etish. Mehnat ta’limi jarayonini tashkil etishni o’rganadilar, ularni turlarga ajratadilar. O’quvchilarning ishlarini tekshirish va baholash O’quvchilarning ishlarini tekshirish va baholash haqida talabalarda bilim va ko’nikmalar shakllanadi Mashg’ulotni yakunlash. Mehnat ta’limiga oid misollar keltirib izohlaydilar. O‘qitish vositalari O‘UM ma’ruza matni, doska, bo‘r va latta O‘qitish usullari Axborotli ma’ruza, blis-so‘rov, “Klaster” o’yin texnologiyasi, B/BX/B jadvali, aqliy hujum O‘qitish shakllari Frontal, kollektiv usulda. O‘qitish sharoiti Texnik vositalar bilan ta’minlangan guruhlarda ishlash usulini qo‘llash mumkin bo‘lgan auditoriya Monitoring va baholash Og‘zaki savollar, blits-so‘rov Mavzuni o’rganish bo‘yicha texnologik xarita Ish bosqichlari O‘qituvchi faoliyatining mazmuni Tinglovchi faoliyatining mazmuni 1 – bosqich. Mavzuga kirish (20 min) 1.1. O‘quv mashg‘uloti mavzusini, rejani va o‘quv faoliyati natijalarini aytadi 1.2. Baholash mezonlari (1-ilova) 1.3. Aqliy hujum usulida mavzu bo‘yicha ma’lum bo‘lgan tushunchalarni faollashtirish 1.4. Mavzuni jonlantirish uchun savollar beradi (2-ilova) Tinglaydilar, Savollarga javob beradilar. Zarur ma’lumotlarni yozib boradilar. 2- bosqich. Asosiy 2.1. Mavzu yuzasidan mini ma’ruza qiladi. Tinglaydilar, Savollarga javob beradilar. Zarur ma’lumotlarni 39 bo‘lim (50 min) 2.2.Mashg’ulot rejasining ikkinchi savoliga tushunchalar aytiladi. 2.3.Rejaning uchinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.4. Rejaning to’rtinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.5. Rejaning beshinchi savoli yuzasidan ma’lumotlar beriladi. 2.6. Talabalar ishtirokida ular yana bir bor takrorlanadi. yozib boradilar. Mavzu haqida o’z fikr-munosabatlarini bildiradilar. 3-bosqich. Yakunlovchi (10 min) 3.1. Mashg’ulot bo’yicha yakunlovchi xulosalar qiladi. 3.2. Mavzuni chuqurroq o’zlashtirish uchun adabiyotlar ro’yxatini beradi. 3.3.Keyingi mavzuga tayyorlanib kelish uchun savollar beradi. Tinglaydilar. Savollar beradilar.Tushunmagan narsalarini so’raydilar. Berilgan topshiriqni daftarlariga yozib oladilar. Mehnat fanidan o’quv jarayonini tashkil qilish o’quvchilarni muayyan mehnat malakasi va ko’nikmalari bilan qurollantirishgagina xizmat qilib qolmay, balki ularning aqliy va ijodiy qobiliyatlarini o’stirish va ularda mehnatga munosabatini tarbiyalashda ham juda muhim ahamiyatga ega bo’lgan mehnat darslari g’oyat zarurdir. O’qituvchining o’z fanini yaxshi bilishi o’quvchilarning muvaffaqiyat bilan o’qitishning eng muhim shartlaridan biridir. O’z fanini yaxshi bilgan o’qituvchi biror buyum narsani tayyorlash usulini mahorat bilan tushuntirish va ko’rsatib bera oladi, bu esa mehnat amallarini o’quvchi to’g’ri idrok etishni ta’minlaydi. O’qituvchi shu munosabat bilan darsga puxta tayyorgarlik ko’rishi, bolalarga ko’zrsatadigan buyum narsani o’qituvchining o’zi oldindin tayyorlab ko’rishi lozim, chunki buyum narsani tayyorlash davomida qiyin ish usullarini qo’llashga to’g’ri kelib qolishi mumkin. Agar o’qituvchining o’zi narsalarni oldindan tayyorlasa o’quvchilarga uni tayyorlatishning xiyla mukammalashgan metod va usullarini ko’zda tutgan bo’ladi. Har bir dars o’quvchilarning bilim va malaka doiralarini kengaytirishi hamda mustahkamlashi, ularda barqaror ijobiy ko’nikma va odatlar hosil qilishga yordam berishi lozim. 40 Dars vazifasini faqat bilim berish va ko’nikma hosil qilishdan iborat qilib qo’ymasligi balki tarbiya berish va kamol toptirish vazifalari bilan organik bog’lab olib borish ham zarur. Shunung uchun ham o’qituvchi o’zi o’qitayotgan bilimini bilishi lozim. Bu esa biror temaga tayyorlana turib, o’qituvchi mazkur dars materiali asosida o’quvchilarning ahloqiylikning qanday g’oyalarini anglashga olib kelajagini diqqat, fikrlash, xotira, tasavvur, irodani rivojlantirish va boshqa shu kabilar sohasida shaxs sifatini qanday kamol toptirishga erishishini aniq tasavvur qilmog’i lozim. Agarda bolalar yaxshi yoritilmagan sinfda, yoshiga mos kelmaydigan qupol, og’ir asboblar bilan ishlasalar, bu ularning ish natijalariga juda yomon ta’sir ko’rsatadi. Mehnat madaniyati malkalari ko’p marotaba takrorlanadigan mashqlar natijasida hosil bo’ladi, bunda mashqlar davomida har bir mashq jarayonida o’rnatiladigan tartib va ish harakati izchilligini sistematik su’ratda tushuntirish berish zaruriyati bilan birga qo’shib olib boriladi. Mehnat va politexnik jihatdan tayyorlashning yangi dasturi “taqlid qilish” metodikasini mehnat darsidagi ish sistemasi sifatida rad etadi, tajriba shuni ko’rsatadiki, bolar butun buyumni tuzulishini yaxshi tasavvur etsalargina ish opreasiyasi va asboblar bilan ishlash usullarini tezroq va puxtaroq o’qib oladilar, o’qituvchi ayniqsa birinchi sinf o’quvchisi o’qituvchiga taqlid qilishga intiladi. Shu sababli o’quvchi boshdan boshlaboq faqat to’g’ri usullarni ko’rishi va eslab qolishi lozim. Bordi-yu o’qituvchi qo’llamasligi lozim bo’lgan noto’g’ri ish usulini har doim ta’kidlab ko’rsataversa o’quvchi shuni eslab qolishi mumkin, u o’quvchilar ongiga singshib olib, keyin uni tuzitish ancha qiyin bo’ladi. Mehnat darslarida birinchi sinf o’quvchilarining ishlarini ko’zatish natijasida o’quvchilarni topshiriqlarni olib, buyum narsani xuddi namunadagidek yasash uchun namunani uning qurilishi nuqtai nazardan sinchklab qarab chiqib, buyumni yasash yo’llarini qunt bilan izlaydilar. Birinchi sinf mehnat darslarida, odatda tayyorlanishi kerak bo’lgan buyum narsaning namunasi ko’rsatiladi. Bunda birinchi sinf o’quvchilari uchun real, 41 buyum narsa, buyumning namunasi zarurligi nazarda tutiladi, bolalar unga qarab mazkur buyum narsa qanday qilinganligini, qanday qilib xuddi mana shunday tayyorlash mumiknligini o’ylab oladilar. E.A.Farapanova qayd qilib o’tganidek birinchi sinfda mehnat mahsuloti muayyan buyum narsalar tayyorlangandan keyin u qanday bo’lishi, tayyor buyum holidagina emas, balki qismlarga bo’lingan holda qanday qismlardan iboratligini, qanday birikkanligini ham tasavvur eta olish malakasini tarkib toptirish muhimdir. O’qituvchi yangi temaga metodik jihatdan qanchalik to’g’ri yondashmasin, uni suhbat va ko’rsatmada qanchalik tushunarli qilib izohlanmasin, baribir bolalar dastlabki vaqtlarda mehnat usullarini har doim ham to’g’ri qo’llavermaydilar. O’quvchi ko’p savollarni mustaqil hal qilishi kerak. O’quvchilarning hayotga mustaqilligi aktiv fikrlash faoliyatini, tashabbusni paydo bo’lishi, uchragan qiyinchiliklarni yengishi, aval hosil qilingan mehnat bilimi va malakalarini oqilona va ijodiy qo’llay bilishni o’rganish lozim. Mustaqil mashg’ulot soatida asosiy aktiv shaxs bolalar. Lekin bunga qaramay darsning bu bosqichida ham o’qituvchining vazifasi benihoyat katta va ma’suliyatlidir. Bunday mashg’ulotlarda maqsadni aytib, ish usullarini ko’rsatib qo’ya qolish kifoya, bolalar erkin ishlashni kerak deb o’ylash katta xato bo’ladi. O’qituvchi mukin qadar kamroq so’zlash, sekin ohista ovoz bilan gapirishni odat qilishi, o’quvchilarga sezdirmay ularning xarakterini kuzatish, ularni yaqinlashish va uzoqlashishini, urniga qo’yib gapirishni yoki jim turishni o’rganish lozim. Qoloq o’quvchini yaxshi o’zlashtiralidgan o’quvchiga biriktirib qo’yish kerak. Masalan tikishda o’g’il bolalar odatda orqada qoladilar ularga qizlar yordamini biriktirib qo’yiladi, aksincha texnikaviy moddelashda o’quv tajriba hovlisidagi ishlarda bolar qizlarga yordamlashishlari kerak. Shu tarzda o’quvchilarda o’rtoqlarcha o’zaro yordam hissi tarbiyalanadi. O’qituvchi har bir o’quvchining imkoniyatlarini hisobga olib bolalarni ruhlantirish lozim. Bolalar mustaqil ishlayotganda o’qituvchining mehnati osonemas, balki yanada qiyinroq, biroq ijodiy mehnat singari huzurbaxshdir. 42 O’quvchilar mustaqil ishlayotganda o’qituvchi passivdek ko’rinadi, lekin aslida o’qituvchi oldida u rahbarlik qilish lozim bo’lgan xilma-xil xususiyatli o’ttiz-qirq bola bor. Ba’zilarini butun dars davomida bezovta qilmaslik lozim, boshqalarga ko’rsatma berish kifoya, qolganlari yordamga muhtojdir. Mustaqil mashg’ulot vaqtida bolalar qo’ng’iroqni ham sezmay qoladilar, hatto ishini davom ettirishga ruxsat etilsa quvonadigan hollar ham bo’ladi. O’zlariga yoqqan ishga sho’ng’ib ketib va tez ishlaydigan o’rtoqlarini ko’rib bolalar bor-bora o’zlarining ish su’ratini tezlashtirishni odat qilib oladilar. Ishni o’z vaqtida tekshirmaslik o’quvchining ishga qiziqishini kamaytiradi. Ishni tekshirish va baxolashga bolalarning o’zlari jalb qilish kerak bu bilan ular mehnatga ongli munosabat, aktivlik va tashabbus rivojlanadi. Mehnat natijalarini birgalikda tekshirish va baholash bolalarning xotiralarida ma’lum bir buyumni tayyorlashning barcha bosqichlari, ayrim usullari tiklanadi. Uyga topshiriq berish darsning muhim bosqichidir. Mehnatdan uyga bajarib kelish uchun beriladigan vazifani avvalo darsda ishni yaxshi uddalay olmagan o’quvchilarga berish zarur. Download 1.44 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling