Qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi

13) Plastilinning loydan farqi nima? 
a) doim ishlatishga tayyor 
b) qo’lga yopishmasligi 
c) qurimasligi 
*d) a,c 
e) a,b 
 
14) Barglarni to’plash qayerda amalga oshiriladi? 
a) bog’da 
b) tabiat qo’ynida 
c) ekskursiyada 
*d) a,b,c 
e) b,c 
15) Qurigan barglardan nimalar yasash mumkin? 
a) applikatsiya 
b) turli maketlar 
c)  modellar 
*d) gerbariylar 
e) ko’rgazmalar 
 
10-mavzu: TURLI XIL MATERIALLAR BILAN ISHLASH DARSLARINI 
TASHKIL ETISH METODIKASI. 

82 
 
 
REJA: 
1.  Turli xil materiallar. 
2.  Metallarning tarkibi va xususiyatlarti. 
3.  Plastmassalar turlari. 
4.  Yog’ochning turlari. 
O’zbekiston  tabiiy  resurslar,foydali  qazilmalar,    metal  va  qotishmalar, 
plastmassalar,  yog’ochlar  va  o’simliklarga  boy  ulkadir.  Respublikamizning  bu 
tabiiy boyliklari  sanoatda, turmushda foydalanadigan xom ashyo bo’lishi bilan bir 
qatorda  mehnat  darslarida  bajariladigan  ishlar  uchun    kerakli  material  bo’lib  ham 
xizmat qiladi. 
Metall  va  qotishmalar.  Mehnat  darslarida  metall  va  qotishmalardan  ham 
foydalanadilar. Metallar o’zlarining texnik xususiyatlari: mustahkamligi, qattiqligi, 
egiluvchanligi,  issiqlik  va  elektr  o’tkazishi,  suvga  bordashliligi,  eruvchanligi  va 
cho’kuvchanlik  xususiyatlariga  ega.  O’quvchilar  rangli  metall  va  qora  metall 
turlarini bilishlari kerak. 
Qora  metall  –  temirning  uglerod  bilan  qotishmasi    va  ozroq  miqdordagi 
kremniy, marganes, fosfor, oltingugurt va boshqa elementlar aralashmasidan iborat 
bo’ladi. Bularga: Po’lat, cho’yan, temir, tunuka va folga kiradi. 
Rangli  metallga  –  mis,  alyumin,  qo’rg’oshin,  jez,  qalay  va  boshqa  metallar 
va ularning  qotishmalari kiradi. 
Metall  bilan  ishlanadigan  asboblar:    Taxta  qilingshan  metallni  qirqishda  
maxsus  tunuka  qaychilari  kerak  bo’ladi.  Simni   o’tkir  ombir  bilan  folgani  qaychi 
bilan qirqiladi. Metallarni mustahkamlovchi  va  boshqa  ishlarda bolg’a, egov kabi 
asboblar  qo’llaniladi.  Metallga  ishlov  berishda    xavfsizligi  texnikasi  qoidalariga   
rioya qilish zarur 
Sim  bilan  ishlash.  Turli  xil  narsalarni  yasashda  xilma-xil  simlardan 
foydalanish  mumkin.  Sim  to’qish  va  o’rib  olish  uchun  yaroqlidir.  Qattiq  po’lat 
yokialyumin  simdan  texnik  modellashda  bir  qator  detallarni  yasashda 

83 
 
foydalaniladi.  Bu  simdan  arava,  avtomobil  o’qlari,  suv  parragi,    o’yinchoqlar  va 
shu  kabilarni  tayyorlashda  foydalaniladi.  Ishlab  chiqarilayotgan  simlar  diametri 
0,005 dan 17mm gacha bo’ladi. U asosan dumoloq kesimli  bo’ladi, Biroq kvadrat, 
olti  qirrali,  trapesiyasimon  yoki  oval  shaklidagi  simlar  ham  bo’ladi.  Simlar  turli 
maqsadlarda: elektr, radio, telefon simlari, prujinalar, mixlar, eyektrodlar, ingichka 
parma, musiqa  asboblari uchun torlar yasash va shu kabilardan foydalaniladi. 
Plasimassalar.    Plastmassalar  su’niy  olinadigan  modda  bo’lib,    sanoatimiz 
plastmassadan  turli  predmetlarni  va  kapron,  neylon,  organik  oyna,  paralon, 
polietilen  va  shu  kabi  xilma-xil  to’qimalarni  ishlab  chiqaradi.  Plastmassalar  juda 
yengil  va  shu  bilan  birga    bukiluvchan  va  elastikdir.  Ayrim  plastmassalar  o’ta 
mustahkam  bo’lib  issiqlik  va  elektrni  yaxshi  o’tkazadi,  kislotalarga  bordoshlidir. 
Plastmassaga  ishlov berishda deyarli chiqindi bo’lmaydi. Mehnat  ta’limi  amaliy 
mashhulotlarida  topilishi  oson  bo’lgan  plastmassalardan  va  ishlab  chiqarish 
chiqindilaridan  foydalaniladi.  Bular:  organik  shisha,  paralon,  penoplast,  linoleum, 
ebonit, kapron, tekstolitdir 
Organik  shisha  -  Organik  shisha    oddiy  shisha  singari  shoffof,  ammo 
sinmaydigan  su’niy  plstmassadir.  Organik  shishani  aralash,  egish  va  yelimlash 
mumkin. U turli ranglarga bo’yaladi. 
Paralon  –  Su’niy  yo’l  bilan  olinadigan  material  bo’lib,  g’ovvak    tuzilishga 
ega,  usti  yumshoq,  juda  yengil,  yaxshi  bo’yaladi,  suv  ta’sir  etmaydi.  Paralonni 
gazlamaga, qog’ozga va ko’pgina materillarga yopishtirish mumkin. 
Penoplast  -    Anchagina  pishiq,  juda  yengil,  oq  rangdagi  material.  Undan 
kemasozlik,  samolyotsozlik,  qurilish  va  elektronika    hamda  boshqalarda 
foydalaniladi. 
Linoleum  –  Qurilishda  keng  qo’llaniladi.  Bu  turli  smolalar,  alifmoy, 
maydalangan  po’kak,  turli  bo’yovchilar  va  boshqa  materiallar  aralashmasidan 
olingan su’niy materialdir. Linoleumning qalinligi 2,5 mmdan 5mmgacha bo’ladi. 

84 
 
            Teksolit  –  ko’p  qavatli  gazlamadan  katta  bosimda  presslanib 
tayyorlanadigan  su’niy  plastmassa  juda  pishiq  xususiyatga    ega.  Undan 
shesteryonka, roliklar, podshipniklar uchun vkladishlar tayyorlanadi. 
            Ebonit  –  maxsus  usulda  ishlov  berilgan  rezina,  Ebonitdan  har  xil  turdagi 
elektr  asboblari  tayyorlanadi,  u  sinuvchan,  shunung  uchun  ehtiyotkorlik  bilan 
munosabatda bo’lishni talab qiladi. 
            Yog’och  –  eng  ko’p  tarqalgan  materil  bo’lib,  o’quvchilar  mashg’ulotlarda 
ko’p tarqalgan daraxt turlari bilan tanishib chiqishlari kerak. 
            Qarag’ay  -   ko’p tarqalgan ishlov berish oson daraxtdir. U unchalik qattiq 
emas, ammo pishiq, yorish, arralash oson, tolalari bo’ylab randalanadi. 
            Qoraqarag’ay  –  yaxshi  ishlanadi,  uning  yog’ochi oq  rang ba’zan sarg’ish 
bo’ladi.  Qoraqarag’ay  tuzilishiga  ko’ra  qarag’aydan  yumshoq  va  yengil.    Biroq 
qoraqarag’ayda butoqlar ko’p quriganda yorilib ketadi. 
              Qayin – Qarag’ayga nisbatan pishiqroq va og’irroq, biroq oson arralanadi 
va randalanadi, qayin yoqimli qizg’ish tovlanuvchan oq-sariq  rangda bo’ladi.  
               Eman  –  yog’ochi  qattiq,  u  pishiq  va  zich  hamda  og’ir,  chiroyli  jigar 
rangga ega. 
               Toqterak  –  asosan  mayda  buyumlar  yasashda  foydalaniladi.  Yog’ochi 
yumshoq anchagina yengil. 
                Jo’ka  –  yog’ochi  yumshoq,  aralash  oson,  pichoq  bilan  oson  ishlanadi, 
darz ketmaydi. Jo’kani yorish qiyin. Qarag’ay va qoraqarag’aydan yengil sarg’ish 
oq rangda. 
                Fanera  –  Yog’ochdan  shponlar  qilinadi,  fanerani  mana  shu  shponlar  – 
yog’ochning payraha qilingan yupqa  qatlamlari yelimlab yasaladi.   
                 Mozaika -  buning uchun yupqa yog’och plastinkalardan tasvir yig’iladi 
va keyin ularni asosga  yelimlab, ustidan lak yoki politura beriladi.      

85 
 
                  Loy  -    Loy  narsalar  yasashdagi  asosiy  material  hisoblanadi,  chunki  u 
istalgan joyda topiladi, arzon va qayishqoqdir. Narsalar yasaladigan  loyda boshqa 
narsalar tosh, qum  va shu kabilar bo’lmasligi kerak. Chunki  ish qo’lda bajariladi. 
Shuning  uchun  ish boshlashdan oldin  loyni tekshirib ko’rish kerak.  Loy shirali  va 
shirasiz  bo’ladi.  Shirasiz  loyning  tarkibida  ko’p  qum  bo’lib,  unda  yopishqoqlik 
xususiyati  yomon  bo’ladi.  Loyni  aralashmalardan  tozalab,  ustiga  suv  qo’yib,  5-6 
soat  saqlanadi.  So’ngra  suvi  to’kib,  qo’lga  yopishmaydigan  quyuqroq  xamir 
holatiga kelguncha yaxshilab ishlanadi.  
          Plastilin  –  narsalar  yasashda  qo’llaniladigan  materialdir.  U  su’nik  plastik 
massa  bo’lib,  loydan  hyech  qachon  qurimasligi    va  doimo  ishlatishga  tayyorligi 
bilan  farqlanadi.  Plastilinning  har  xil  –  oddiy  va  murakkab  turlari  bo’lib  uni 
tayyorlashni bir nechta  usullari bor. 
           Birinchi  variant  –  toza  quyuq  loyga  gliserin  qo’shib  bir  turli  massa  hosil 
bo’lguncha aralashtiriladi. Gliserin tayyorlanadigan massa qo’lga yopishmaydigan 
holatga kelguncha qo’shiladi. 
           Ikkinchi  variant  –  quritilgan  toza  loy  mayda  qilib  tuyuladi  va  unga  vazelin 
qo’shib,  qo’lga  yopishmadigan  quyuq  massa  hosil  bo’lgancha  aralashtiriladi. 
Plastilinga  kerakli  rangdagi  quruq  bo’yoq  massasini  qo’shib  va  puxta  aralashtirib 
bo’yash  mumkin. 
          Uchunchi  variant  -    1  qism  to’prog’iga  1/5  qism  ilitilgan  mum  hamda 
plastilin qo’lga yopishmaydigan darajaga yetguncha gliserin qo’shib aralashtiriladi. 
          Mum  –  Plastilin  va  loydan  tashqari  narsalar  yasashda  mumdan  ham 
foydalaniladi. Mum tabiiy va su’niy turlari mavjud. Mum ancha qimmat turadi va 
undan mayda narsalar yasaladi. Mum bilan ishlash qo’lay, u qo’rimaydi, suv bilan 
namlashni  talab  qilmaydi,  darz  ketmaydi  va  undan  yasalgan  narsalar  uzoq 
saqlanadi.  
Testlar 
1) Gazlamalar necha turga bo’linadi? 

86 
 
a) 3 
b)4 
c) 6 
*d) 2 
e) 5 
2) Paxta va ipakdan tayyorlangan gazlamalar qanday gazlama? 
a) suniy 
b) tolali 
c) kanopli 
*d) tabiiy 
e) paxtali 
3) kimyoviy moddalar asosida olinadigan gazlama? 
a) tolali 
b) kanopli 
c) tabiiy 
*d) suniy 
e) paxtali 
 
4) O;quvchilar mato bilan ishlash darslariga berilgan talablar  qancha? 
a) 12 
b) 13 
c) 15 
*d) 16 
e) 18 
5) Gazlamaning qanday turlarini bilasiz? 
a) tolali 
b) tabiiy 
c) suniy 
*d) b,c 
e) a,b 
 
6) Gazlamadan  nimalarni yasash mumkin?  
a) modellarni 
b) maketlarni 
c) gerbariylar 
*d) applikatsiyalar 
e) choynakpo’sh 
7) Ish fartugini tikishda qaysi choklardan foydalaniladi? 
a) baxiya chok 

87 
 
b) bostirma chok 
c) tepchima chok 
*d) ko’rinmas chok 
e) suv chok 
 
8) Qanday gazlamadan choynak yopgich tikish mumkin? 
a) oddiy 
b) suniy 
c) tolali 
*d) tabiiy 
e) kanopli 
9) Choynak yopgich tikishda qaysi chokdan foydalaniladi? 
a) tepchima 
b) bostirma 
c) ko’rinmas 
*d) a,b,c 
e) a,c 
20) Choynak yopgichning andozasi qanday olinadi? 
a)  yumaloq shaklda 
b) to’rtburchak shaklda 
c) choynak jumragiga qarab 
*d) choynak o’lchamlariga qarab 
e) choynakning ushlagichiga qarab 
 
21) Nima qadagich tikish necha bosqichni o’z ichiga oladi? 
a) 3 
b) 4 
c)6 
*d) 5 
e)7 
22) Amaliy mashg’ulotlar jarayonida o’quvchilar qanday asboblar bilan 
ishlash malakalarini egallaydilar? 
a)qaychi 
b) igna 
c) o’lchov asboblari 
*d) a,b,c 
e) b,c 
23) Sochiqcha tayyor bo’lgandan so’ng unga bezak berish uchun qanday ish 
amalga oshiriladi? 

88 
 
a) chetiga o’rama chok tikiladi  
b) chetiga gul rasmi yopishtiriladi 
c) atrofiga zanjir chok tikiladi 
*d) atrofiga tepchima chok tikiladi 
e) hech qanday ish bajarilmaydi 
24) Gazlamadan nimalar tayyorlab bo’lmaydi? 
a) choynak yopgich 
b) nina qadagich 
c) ish fartuk 
*d) maket 
e) oshxona sochig’i 
25) O’quvchilarga nima uchun tugma qadash o’rgatiladi 
a) mehnat darsi bo;lganliga uchun 
b) tikishni o’rganishlari uchun 
c) tugma haqida ma’lumot olish uchun 
*d) o’z – o’ziga xizmat qilishi uchun 
e) gazlama bilan tanishish uchun 
 
11-mavzu: Origami san’atining kelib chiqish tarixi 
Reja: 
1.  Origami san’atining kelib chiqish tarixi. 
2. 
Origami - qog'ozni katlama san'ati.
 
3. 
Origami usulida o’yinchoq yasash.
 
Bolalikda  hammamiz  qog'ozdan,  kemalardan  boshqa  hunarmandlarga  turli  xil 
samolyotlar  tayyorladik.  Hatto  qadimgi  Xitoyda  ham  yuqori  sinflarning  vakillari 
turli  xil  raqamlarni  yig'ish  bilan  shug'ullanishi  mumkin,  deb  o'ylamasdik.  Ushbu 
san'at - origami deb ataladi.  
 
Origami  -  Yapon  tilidan  "katlanmış  qog'oz"  degan  ma'noni  anglatadi. 
Origami  san'ati  juda  qadimiy  bo'lib,  uning  ildizlari  qadimgi  Xitoyga  qaytadi 
(versiyalarning  biriga  ko'ra),  chunki  bu  qog'oz  bir  xil  Xitoyda  paydo  bo'lgan. 
Xitoyda  origami  har  qanday  marosimlarda  ishlatilgan.  Va  faqat  yuqori  sinflar  bu 
san'at bilan shug'ullanardi. Qog'oz katlama texnologiyasiga ega bo'lish yaxshi rang 
belgisi edi. 
Origining  Yevropada  va  Amerikada  ommalashishi  faqat  Ikkinchi  jahon 
urushidan  so'ng  erishildi.  Va  darhol  ko'plab  muxlislarni  oldik.  Klassik  origami 

89 
 
kvadrat qog'ozli qog'ozdan iborat bo'lishi kerak, odatda, bir tomonda qog'oz varag'i 
oq va boshqa tomondan, uning ingl.  
Go'zalligini  kuchaytiradigan  ma'lum  bir  rang  yoki  turli  naqsh  mavjud. 
Bundan  tashqari  klassik  origami  ham  yopishtiruvchi  va  qaychi  ishlata  olmaydi. 
Ammo, zamonaviy turdagi origami ushbu normadan chiqib ketadi. 
         Bu  san'atning  qaerda  va  qanday  qilib  paydo  bo'lishining  ko'plab  versiyalari 
mavjud. Ammo, aslida, origami Yaponiyada ishlab chiqilgani shubhasiz. Lekin, bu 
san'at Xitoyda, Koreyada, Ispaniyada va hatto Germaniyada rivojlangan shakllarda 
bo'lmasa-da.  
Qog'ozdan  yig'ilgan  raqamlar  samuraylar  uchun  omadli  belgilar  bo'lib, 
ko'pincha  qog'ozli  lentalardan  origami  bilan  o'ralgan  edi.  Xuddi  shu  tarzda, 
qog'ozdan yig'ilgan kapalaklar Shinto to'ylarida ishlatilgan, ular kelinni va kuyovni 
ifodalagan.  
         Origami dunyosidagi  mashhurligining eng  yuqori cho'qqisi 1960 yilda qabul 
qilingan,  modomiki  origami  birinchi  navbatda  ommalashgan  va  bundan  keyin 
kirigami ham kiradi. Kirigami - ishlab chiqarish jarayonida qaychi ishlatishni talab 
qiluvchi  origami  oqimidir.  Ismining  o'zi  kirigami  "kiru"  so'zidan  -  "kesilgan"  va 
"kami" so'zlaridan kelib chiqqan. 
 
 
 
Origni  katlama  usullari  va  turlari  ham  juda  ko'p.  Misol  uchun,  Kusudama, 
modulli  origami  deb  atalgan,  bunday  origami  mohiyati  kusudama  kichik  bir  xil 
blanklardan  (modullardan)  iborat.  Keyinchalik  bo'shliqlar  (modullar)  bir-birining 

90 
 
ichki qismlari bilan bog'langan. Ushbu dizayn modullar orasidagi ishqalanish kuchi 
tufayli ajralmaydi. 
 
 
 
Ingliz  origamichi  Jon  Smit  oddiy  origami  bilan  keldi.  Origining  bunday 
uslubi  shundaki,  u  tajribasiz  origamistlarga  mahorat  qozonishga  yordam  beradi. 
Lekin ozgina vaqt va kuch talab qiladigan juda murakkab origami ham bor. 
 
 
 
 
Deyarli  har  qanday  qatlam  materiallari  origami  katlamasiga  mos  kelishi 
mumkin, ammo material tanlovi ham origami ko'rinishini va uning ishlab chiqarish 
jarayoniga  katta  ta'sir  ko'rsatishi  mumkin.  Ko'pincha  folga  bir  yoki  ikkala 

91 
 
tomoniga  yopishtirilgan  qog'ozdan  foydalaning.  Folyo  o'zining  shaklini  juda 
yaxshi saqlaydi, bu kichik qismlarni ishlab chiqarish imkonini beradi.   
Yaponiyada esa, ular washi deb nomlangan qog'ozdan foydalanadilar. Wasi - 
bambuk,  kenevir,  guruch  yoki  bug'doydan  tayyorlanadigan  qat'iy  qog'oz.  Ushbu 
turdagi  qog'oz  ko'pgina  an'anaviy  san'atlarda  qo'llaniladi.  So'nggi  paytlarda  ular 
origami  raqamlarini  o'ziga  xos  jozibasi  bilan  ta'minlaydigan  banknotlardan 
foydalana boshladilar. 
 
 
 
 
Origami  turli  yoshdagi  insonlar  uchun  qiziqarli  bo'lishi  mumkin. 
Birinchidan,  ular  bolalar.  Origami  yordamida  bola  o'z  ijodiy  qobiliyatlarini 
rivojlantirish,  o'zlarining  chiroyli  o'yinchoqlarini  va  geometrik  qog'oz  rasmlarini 
yaratish  imkoniyatini  qo'lga  kiritadi.  Ikkinchidan,  ular  sevgilisi.  O'zingizning 
yaqinlaringiz  uchun  haqiqiy  sovg'a  qilish  va  o'z  qo'lingiz  bilan  qog'ozli  narsalarni 
qilish siz uchun juda yoqadi. Uchinchidan, origami har doim chiroyli va xosdir. 
Umuman  olganda,  barcha  ishlab  chiqarilgan  mahsulotlar  ijtimoiy  jihatdan 
foydali  maqsadga  ega  bo'lishi  kerak,  ya'ni  maktabda,  sinfda,  uyda,  bezakda,  o'yin 
uchun uni sovg'a sifatida ishlatish ehtimoli. 
Mahsulotlar  dastur  talablariga  javob  berishi  va  talabalarga  hissiy  jihatdan 
ta'sir  qilishi  kerak,  ya'ni  ishning  tabiati  o'quvchi  bo'lishi  kerak  va  talabalar  uchun 
ish  topshiriqlari  bajarilishi  mumkin.  Barcha  ishlar  qiziqarli  bo'lishi  kerak.  Sinfada 
olingan bilim  va ko'nikmalar  mustahkam bo'lishi  va keyinchalik  maktabda davom 
ettirish uchun asos bo'lib xizmat qilishi kerak. 

92 
 
Origami 
yaratishda 
o'quvchilar 
tasavvurlarini, 
tasavvurlarini, 
qo'l 
harakatchanligini,  mekansal  fikrlashni,  estetik  ta'mini,  irodasini,  aniqligi  va 
mehnatsevarligini  rivojlantiradi,  bu  esa  origami  maktabda  foydalanishni 
o'rganadi   tegishli   tadqiqot uchun. 
Ob'ekt tadqiqotlar origami - bezak san'ati shaklidir. 
Origami butun dunyoga tarqaldi. 
Origni  rivojlantirishning  yangi  bosqichi  Ikkinchi  jahon  urushidan  keyin 
boshlandi va mashhur yaponiyalik usta Akiro Yoshizavaning nomi bilan bog'liq. 
Akira  Yoshizava  qadimgi  yapon  an'anaviy  o'yin-kulgiga  haqiqiy  ijod  ruhini 
solib, haqiqiy san'atga olib chiqishga muvaffaq bo'lgan taniqli origami ustasi. 
Akira Yoshizava - asl qadimiy  yapon an'anaviy o'yin-kulgiga  haqiqiy  ijodiy 
ruhni  nafas  olishga  va  haqiqiy  san'atga  olib  chiqishga  muvaffaq  bo'lgan  origami 
taniqli  jahon  ustasi.  Akira  Yoshizava  1911  yilda  tug'ilgan.  14-mart,  Kanto 
viloyatining T ochigi prefekturasida, katta oilada.  
Origami  Akira  birinchi  marta  uch  yil  ichida,  qo'shni  unga  qog'oz  qayiqni 
qo'yganida  duch  keldi.  Ko'p  o'tmishda  akalari  bilan  gaplashganda,  bu  raqamni 
to'liq  ishlamay  qo'ydi  va  Akira  ham  xuddi  shunday  qilishga  harakat  qildi. 
Yoshligidan  qat'iy  nazar  u  muvaffaqiyatga  erishdi!  Ehtimol,  shunchaki,  bu 
qatlamning 
sevgisi 
uning 
qalbidan 
chiqqan.  
          22 yoshida Akira Yoshizava  mashinasozlik zavodida  ishlaydi, u erda asosiy 
ishidan  tashqari  u  usta  rahbarligida  tavsiflovchi  geometriyani  o'rganadi.  Ko'p 
o'tmay,  bu  sohada  erishgan  yutuqlari  yoshga  yangi  boshlanuvchilarni  rasmlarni 
o'qishga  o'rgatishga  tayinlangan.  Shu  bilan  birga,  u  geometrik  tushunchalar 
asoslarini katlama yordamida tushuntirib, faol ravishda foydalanadi. Ushbu darslar 
muvaffaqiyatli  bo'lib,  nafaqat  talabalar  o'rtasida,  balki  zavod  egalari  orasida  ham 
samimiy  qiziqish  uyg'otmoqda  va  Akira  ish  soatlarida  origami  amaliyotiga  ruxsat 
beriladi. 
        Ikkinchi  jahon  urushidan  oldin,  Akira  Yoshizawa  Ispaniyalik  Xanda  bilan 
uchrashib,  u  1931  yilda  origami  bo'yicha  kitob  yozgan  va  yana  bitta  materialni 
to'playdi.  Yoshizava  u  erda  u  o'sha  paytgacha  yashagan  dastlabki  ixtirolarini  shu 
erga  qo'shishni  taklif  qiladi.  Biroq,  urush  barcha  rejalarni  chalg'itadi.  Biroq,  bu 
qiyin  davrda,  Akira  katlanishga  vaqt  ajratib  turadi.  U  yaradorlar  uchun  origami 
ko'rgazmasini tashkil etadi, askarlar yotog'iga yorqin raqamlar osib qo'yadi. 

93 
 
      Vaziyat  faqatgina  1950  yilda  Yoshizavaga  amaliy  san'at  ko'rgazmasida  o'z 
asarlarini namoyish qilish imkoniyati berilgandan so'ng o'zgarib turadi va ular katta 
muvaffaqiyatga ega.  Akira Yoshizava, ta'lim sohasida origami o'rni haqida hikoya 
bilan  kasaba  uyushmalari  qurultoyida  so'zga  chiqishga  taklif  etildi.  Kutilmagan 
baxtli  baxtli  tentakat  xo'jayinga  ma'lum  bir  shuhrat  keltiradi,  shundan  so'ng  u  o'z 
kasbini  o'rgatishga  qaror  qiladi.    Ustozning  hayotidagi  yana  bir  burilish  nuqtasi 
"Asahi Kraft" gazetasida qog'oz varaqalari nashr etilgan edi.      
       Akira  mamlakat  bo'ylab  sayohat  qiladi  va  maktablarda  va  universitetlarda 
ma'ruza  qiladi.  Uning  modellari  turli  davriy  nashrlarda  chop  etilgan.  Bir  yil  o'tib, 
1953  yilda  uning  asarlari  g'arbda  mashhur  bo'lib,  1954  yili  Yaponiyada  nashr 
etilgan  "Origami  Yangi  San'ati"  nomli  birinchi  kitobi  nashr  etilgan.  Shuni 
takrorlaymanki, origami tez rivojlanishi Ikkinchi jahon urushidan keyin boshlandi, 
asosan,  jahonga  mashhur  usta  origami  rassomi  Akira  Yoshizavaning  sa'y-
harakatlari  tufayli.  Bu  ajoyib  kishi  1911  yilda  tug'ilgan.  Ikkinchi  jahon  urushi 
paytida  u  harbiy  zavodning  xodimi  edi.  Keyinchalik  u  an'anaviy  yapon  san'ati 
yangi ovozni yig'ish to'g'risida qaror qabul qildi. 
           Origami  mualliflik  huquqini  yuzlab  asl  raqamlarni  yaratdi.  U  yagona 
belgilar  tizimini  ixtiro  qilgan,  uning  yordamida  har  qanday  raqamning  katlama 
sxemasini yozishingiz mumkin.  
Yangi  origami  renaissance,  shuningdek,  1945-yil  6-avgustda  "odamlar"  atom 
bombasini  Xirosima  shahriga  o'lim  jazosiga  hukm  qilib,  insonni  sinovdan 
o'tkazishga qaror qilgan dahshatli fojia bilan chambarchas bog'liq. Ushbu dahshatli 
eksperimentning  natijalari  dahshatli  edi:  shaharning  420  ming  aholisi  80  mingdan 
oshdi. Keyingi 20 yil ichida radiatsiya oqibatida yana 200 ming kishi nobud bo'ldi. 
O'lganlar  orasida  ko'p  bolalar  bor  edi.  O'shanda,  o'limga  mahkum  bo'lgan  bolalar 
orasida  erkin  qush,  hayotning  ramzi  -  kran  borligi  haqida  afsonalar  paydo  bo'ldi. 
Bolalar  chin  yurakdan  1000  kranni  qog'ozdan  chiqarib,  shifo  topib,  tirik 
qolishlariga ishonishdi.Xirosima atom bombasi qurbonlari xotirasiga bag'ishlangan 
Tinchlik Parki qurildi. 1958-yil mayda o'lib qolgan bolalarga bag'ishlangan haykal 
ochildi. Yodgorlikda bomba tasvirlangan, uning  ustiga tepada  va  yonida osmonga 
ko'tarilgan 
qurollangan 
bolalar 
tasvirlari 
joylashtirilgan.  
   Yodgorlikning  qurilishi  sababli  o'limiga  sabab  bo'lgan  o'n  ikki  yoshli  qiz 
faqatgina  644  ta  kranni  ishlab  chiqarishga  muvaffaq  bo'ldi.  Ammo  butun  dunyo 
bo'ylab ajoyib bolalarning birdamlik tuyg'usi to'lqinlanib ketdi.  
        Yaponiya  millionlab  posilkalarni  sayyoramizning  barcha  qit'alaridan  1000 
dona  gulchambarlarda  to'plangan  bebaho  yuk  qog'ozli  kranlar  bilan  qabul  qila 

94 
 
boshladi. Ushbu gulchambarlar bugungi kunda yodgorlikni bezatib, urushga qarshi 
norozilik belgisidir. 
          "1000  kran"  harakatlari  origamiga  qiziqish  uyg'otdi.  Dunyo  bo'ylab  bu 
san'atga bag'ishlangan rangli kitoblar, risolalar, jurnallar nashr etila boshlandi.  
Hozirgi  vaqtda  origami  markazlari  sayyoramizning  26  mamlakati  uchun  ochiq. 
Origami rivojlanmoqda, ko'p mamlakatlarda origami jamiyatlari, hayotida origami 
muhim  rol  o'ynaydigan  odamlar  mavjud;  ko'rgazmalar,  konferentsiyalar  har  yili 
o'tkazilib, ko'plab odamlar ushbu ajoyib dars haqida bilib olishadi. 
Har  bir  mamlakat  o'z  madaniyati  va  urf-odatlariga  mos  ravishda  o'z  orbitasini 
qabul qildi. 
        Angliyada  katlama  san'ati  chorak  asrdan  ko'proq  vaqt  davomida  rivojlanib 
bormoqda.  Uning  mavjudligi  shakllari  o'rnashdi  va  hatto  an'anaviy  bo'lib  qoldi. 
Angliya uchun Origami - klub faoliyatining yana bir turi, birga to'planish va yaxshi 
vaqt o'tkazish. Yangi kashfiyotingizni namoyish eting va boshqalarni qanday qilib 
katlayacağınızı, do'stlaringiz bilan uchrashishni, yangiliklarni eshitishni o'rganing. 
Amerikada narsalar aynan bir xil, faqat Amerikani qamrab olgan narsa. Agar 
Buyuk  Britaniyada  origami  butunlay  ingliz  bireyciliği  bilan  to'la  bo'lsa,  u  holda 
AQShda  origami  olimlari  katta  do'stona  jamoa  bo'lib  xizmat  qiladi.  Lekin  asl 
mohiyati 
bir 
xil 
bo'lib 
qoladi: 
origami 
aloqa 
uchun 
sababdir.  
           Gollandiyada  origami  toza  dastur  san'ati  sifatida  qabul  qilindi.  Origami 
liposlar 
yurtida 
gilam 
to'qish 
va 
gilam 
to'qish 
kabi.  
         Rossiyada  kattalar  origami  olimlarining  ko'pchiligi  o'qituvchilar,  yoshlar  esa 
ularning  talabalari  ekanligi  aniqlandi.  Origami  o'qituvchilar  orasida  taqsimlanadi 
va 
talabalarni 
o'qitish 
va 
rivojlantirish 
usulidir.  
  Ushbu shahar nafaqat shaharda, balki mamlakatda ham origami san'atini yoyishda 
ishtirok 
etadigan 
Peterburg 
Origami 
Markazini 
yaratdi.  
   Sankt-Peterburgdagi  ko'plab  maktablar  boshlang'ich  maktabda  origami 
o'rgatishadi.  Mashhur  rus  origami  targ'ibotchisi  S.A.ga  ko'ra.  Afon'kina,  dars 
mashg'ulotlari  o'rniga  1-4  sinflarda  o'tkazilishi  mumkin,  origami  darslari  doimiy 
muassasa sifatida ta'lim muassasasining soat jadvaliga kiritilishi mumkin.     
Origami  ixtiyoriy  mavzularda  yoki  maktabdan  keyingi  guruhlarda  yoki 
guruhlarda dars mashg'ulotlarini o'tkazish mumkin. 
Keling, Yaponiyaga qaytaylik. XX asr boshida Yaponiya butun dunyoga eshiklarni 
keng ochdi va evropaliklar origami uslubida yaratilgan mumtoz raqamlar: qurbaqa, 
baliq, kran va iris gullari bilan tanisha boshladi. 

95 
 
          Ammo  shunga  qaramay,  bu  vaqtgacha  Evropaning  katlanmay  bilmasligini 
aytish  mutlaqo  adolatsiz  bo'lar  edi.  Ispaniya  o'z  qudrati  -  "paharit"  kabi  qushlar 
singari, o'z  mustaqilligini  tan oladi. Bu  Ispaniyada origami  ramzi bo'lgan qadimiy 
klassik shaxsning nomi.  
Mashhur  origist  Vinsent  Palakios,  XII  asrda  Toledoda  ilk  marotaba  ushbu 
modeldagi  ko'rinishini  bildiradi.  Agar  bu  taxmin  to'g'ri  bo'lsa,  shubhasiz,  paharit 
birinchi  marta  an'anaviy  kattalikdagi  evropalik  figura  (ehtimol  butun  dunyodagi 
birinchi). 
Qadimgi  Evropa  hujjatlarida  qayd  etilgan  dastlabki  qog'oz  fabrikalari 
Toledoda  12  asrda  (Italiyada  bir  asr  keyin  paydo  bo'lgan)  mavjud  edi.  "Paharite" 
(qush)  so'zi  Ispaniyada  ikki  ma'noga  ega  -  muayyan  modelning  nomi,  yoki 
umuman  olganda  qog'ozdan  olingan  har  qanday  raqam.  Iskandariyada  qatlam 
qog'ozi san'ati san'ati "paharitlarni yaratish" deb ataladi, ularning soni esa "turli xil 
paharitlar" deb nomlanadi. 1563 yilgi Anton Van Der Wingerde'nin surati saqlanib 
qoldi: "Astrolojik kvadrat, Toledo shahrining fonida paxoritga aylandi". 
Biroq  qog'oz  noyob  va  qimmatbaho  material  edi.  Tez-tez  (Evropada)  mato 
kattalashtirildi  (XVI  -  XVII  asrlarning  liboslari),  rahm-shafqatli  opalar,  rohibalar 
va xizmatkorlar tomonidan kiygan bosh kiyimlar va bosh kiyimlar. 
19-asrning  boshlarida  birinchi  bolalar  bog'chalarini  yaratuvchisi  bo'lgan 
germaniyalik  o'qituvchi  Fridrix  Froebel  birinchi  marta  bolalar  uchun  oddiy 
geometriya qoidalarini tushuntirish uchun didaktik usul sifatida qog'ozni katlamani 
targ'ib qila boshladi. Ehtimol, uning taqdimotidan dunyoning turli mamlakatlaridan 
kelgan  maktab  o'quvchilari  hozirgi  kunda  "folklor"  qog'ozlari  to'plamlari  bilan 
tanish bo'lishgan.  
Origami  ixlosmandlari  "Alice  in  Wonderland"  va  "Looking  Glass"  da 
Oksfordda matematika o'qituvchisi bo'lgan Lewis Carroll edi. Karyolning kundalik 
yozuvlari  o'yinchoq  qog'ozni  kattalashtirmoqchi  bo'lganida  u  qanchalik  xursand 
bo'lganligini ko'rsatdi. 
Rus  yozuvchisi  Leo  Tolstoy  qog'oz  yozuvlarini  katlayabdi.  Loyihada  "San'at 
nima?"  Deb  nomlangan  maqolaga  yozib  qo'yadi:  "Bu  qish,  bitta  ona  qog'ozni 
qanday qilib qog'ozga olishni, kattalashtirishni va qayiqni qanotlarini qoqishganda, 
quyruqni tortib olganda, ma'lum bir tarzda o'rgatishlarini o'rgatdi.         
        Yaponiyadan  kelgan  bu  fantastik.  Ko'p  marta  men  bu  xo'rozlarni  bolalar 
uchun  emas,  balki  nafaqat  bolalar,  balki  har  doim  bu  xo'rozlarni  bilmagan  barcha 
kishilarga  aylantirardim,  va  janoblar  va  xizmatchilar  xursand  bo'lishdi  va  bu 

96 
 
xo'rozlardan  yaqinlashdilar,  hamma  hayratga  tushdi  va  xursand  bo'ldi:  qushlar 
qanotlarga  qanchalik  o'xshash.  Bu  kokerelni  ixtiro  qilgan  kishi,  u  bilan  bu  kabi 
qushni  ko'rsata  olganidan  xursand  edi  va  bu  hissiyot  uzatildi,  shuning  uchun  juda 
g'alati, bunday kokerelning ishi haqiqiy san'atdir ". 
             Ispaniyalik  taniqli  shoir  va  faylasuf  Migel  de  Unamuno  origami  bo'yicha 
parodiya-jiddiy  risolani  yozdi  va  unga  yangi  kulgili  haykalchalarni  yaratishga 
imkon  beradigan  yangi  maxsus  qog'ozga  aylandi.  U  bir  chashka  qahva  yoki  choy 
ustida katlanmış bo'lgan raqamlarning ta'rifini uning "Essays and Monologues" (M. 
Unamuno,  essays  and  Soliloquies,  Knopf,  1925)  inglizcha  tarjimasida  topish 
mumkin. Ortega-i-Garset o'zining do'sti Unamuno  haqida o'z kitobida bir  faylasuf 
bir  vaqtlar  kichik  bir  bolaga  qog'ozdan  bir  nechta  raqamni  katlayotganini  va 
qushlarning bir-birlari bilan gaplashayotganini so'radi. 
         1937  yilda  Londonda  Margaret  Kempbellning  "Qog'oz  o'yinchoqlarini 
tayyorlash"  kitobi  chop  etildi,  u  sharqda  uchta  an'anaviy  asosiy  shaklni  -  "suv 
bomba",  "qush",  "qurbaqa"  (4-ilova)  haqida  gapirdi.  1946  yilda  klassik  yapon 
kranining katlama rejasi ingliz bolalar jurnallaridan birida nashr etilgan.