Qiyosiy adabiyotshunoslik

A.Naumov tarjimasi:

Опять весна в холмы упала, И землю в зелень облекли,
И вы мигнули мне, тюльпаны Как маленькие маяки².

dalarining qat’iy belgilanmaganini nazarda tutib, tarjimon
¹ Ойбек. Мукаммал асарлар тўплами. II том. Шеърлар. – Тошкент: Фан, 1975. – Б.274.

¹ Рецкер Я. Теория перевода и переводческая практика. Очерки лингвистической теории перевода (Наше наследие). – М.: Валент, 2007. – С.15.
² Гафур Гулям. Айбек. Стихотворения. Переводы с узбекского. – М.: Детская лите- ратура, 1983. – С.158.

Oybek:

Do‘stim, o‘y o‘yla, erinma, his qil, Xayollar dengizi misli xazina.
Haqiqat duriga to‘ladir chin dil, Ijod et, chekinma, ixtiro izla.¹
bir-biri bilan muayyan darajada farqlanmagani sababli ekviva- lentlik bilan adekvatlik atamalarini bir kategoriyaga mansub bo‘lgan ikki nomdagi tushuncha deb qabul qiladi. Olim badiiy asarga, xususan, she’riy tarjimaga adekvat yondashuvda im- kon qadar asliyatni tarjima bilan yaqinlashtirishni ma’qul deb hisoblaydi. Shu bilan birga V.Vinogradovning fikricha, she’riy

Yu.Neyman tarjimasi:

Ни чувствовать, ни думать не ленись, Пускай, безбрежен океан познанья, Прилежно изучай и даль и близ.
Не в познаванье ль наше воздаянье?..²
Berilgan misollardan anglash mumkinki, she’r tarjimasiga adekvatlikdan ko‘ra asosan ekvivalentlikning to‘liq turi mos kelmoqda. Chunki «qisman yoki to‘liq», «nisbiy yoki mut- laq» (Ya.Retsker), ayrim hollarda «formal yoki dinamik» (Yu. Nayda) kabi ekvivalentlik turlaridan birida yondashish aynan she’r tarjimasiga xosdir.
Biz yuqorida adekvatlik mohiyati ekvivalentlik mohiyati bilan umumiy ma’noda uyg‘unlashib ketadi, deb ta’kidlagan edik. Nazarimizda, shu sababli ayrim tarjimashunos muta- xassislar ekvivalentlik va adekvatlikni ikki mustaqil atama sifatida izohlasalar, (A.Shveyser, Ya.Retsker, N.Garbovskiy) yana bir guruh tarjimashunoslar ekvivalentlik va adekvatlikni bir-biridan jiddiy farq qilmaydigan bir-biriga sinonim atama- lar sifatida qabul qiladilar (V.Vinogradov, J.Ketford, L.S.Bar- xudarov, I.Alekseyeva, R.Levitskiy). Jumladan, rus tilshunos olimi V.Vinogradov ekvivalentlikni – teng baholi, adekvatlikni –
tarjima asliyatning mukammal identifikatsiyasi darajasida ba- holana olmaydi, chunki she’riy asarda vertikal kontekst tur- lari bo‘lgan – allyuziya, realiya, ramzlar ekvivalentlik tarjima saviyasini tushiradi. Shu bois adekvatlik va ekvivalentlikka nisbiy hodisa sifatida qarab, bunday nisbiylikning bir necha darajalarini ko‘rsatib beradi¹.
Davr ijtimoiy-siyosiy sharoitlarining rivojlanib, o‘zgarib turishi tarjimashunoslik ilmida ham yangicha qarashlarning paydo bo‘lishiga ta’sir etmay qolmadi. Amerikalik olim Yudjin Nayda² formal va dinamik ekvivalentlik konsepsiyasida dinamik ekvivalentlikning shartlarini asliyat bilan tarjima matnlarini chog‘ishtirish yo‘li bilan aniqlamasdan, balki asliyatni ona tili- da qabul qiluvchining reaksiyasini xuddi shu matnning tarjima tilida qabul qiluvchining reaksiyasi bilan chog‘ishtirish orqali aniqlamoq kerak, degan fikrni o‘rtaga tashlaydi. Uning fikricha, agar ushbu reaksiyalar intellektual (zakiy) va emotsional (ru- hiy) planda bir-biriga mos tushsa, demak, tarjima ekvivalent- ligi yuzaga keladi. Lingvistika tomonidan qaralgan bu nuqtayi nazarda ekvivalentlikning umumiy qoidasi keltirilsa-da, o‘z o‘rnida ushbu qoida adekvatlikka ham taalluqli ekanidan dalo- lat beradi. Olimning ta’kidlashicha, badiiy asar spetsifikasiga