Qizil kitobga kiritilgan dorivor o'simliklar o’zbekiston florasini boyligi va xilma – xilligi

4-rasm. Dag‘al dalachoy – Hypericum scabrum L.
Dorivor o‘simliklarga bo‘lgan ehtiyojni to‘laligicha qondira olinmayotgan sabablardan biri, tayyorlash u yoki bu dorivor o‘simlikni turi bilan belgilanayotganidadir. Shu o‘simlikni boshqa turlari esa tayyorlanmaydi. O‘simliklarni filogenetik qardoshligini e’tiborga olib mahsulot bazasini kengaytirish mumkin.
Shu ma’lumotdan kelib chiqqan holda o‘z vaqtida bir qancha qardosh (bir turkumning turlari) o‘simliklar o‘rganildi va natijada ular tibbiyot amaliyotida muvaffaqiyatli iShlatila boShlandi. Misol sifatida quyidagilarni keltiriSh mumkin.
Qizil angishvonagul xalq tabobatida ishlatishga asoslangan holda XI asrda tibbiyotda qo‘llashga joriy etildi. O‘sha vaqtda uni Angliya na Germaniyada istisqo (suyuqlikning ko‘p yig‘ilib qoliShi sababli organizmning shishishi) kasalligini davolovchi vosita sifatida qo‘llaganlar. Angishvonagulni birinchi marta 1543 yilda vrach-botanik Fuks tasvirlab yozgan va unga lotin tilida Digitalis («angishvona» -gulini shakli angishvonaga o‘xshagani uchun) deb nom bergan. Angishvonagulni bir turi qizil angishvonagul yovvoyi holda g‘arbiy Evropada o‘sadi. shuning uchun u Petr 1 ning buyrug‘iga asosan 1730 yildan ekila boshlandi va Rossiya davlat farmakoneyasining birinchi nashriga kiritildi. Birinchi jahon urushi davrida Ovrupa davlatlaridan Rossiyaga dori-darmonlarni keltirish to‘xtab qolgan bir vaqtda o‘simliklarni botanik qardoshligidan kelib chiqqan holda angishvonagul turkumini Rossiyada yovvoyi holda o‘sadigan boshqa turlarini - yirikgulli angishvonagul va malla angishvonagullarni o‘rganish masalasi ko‘tarildi. O‘tkazilgan tadqiqot ishlari natijasida yirik gulli angishvonagulni qizil angishvonagul bilan bir qatorda tibbiyotda ihlatishga ruxsat etildi va davlat farmakopeyasining VII nashriga kiritildi. shundan so‘ng tez orada angishvonagulni yovvoyi qolda o‘sadigan boshqa turlaridan -kiprikli angishvonagul va sertuk angishvonagul o‘simliklarining dorivor preparatlari o‘rganildi va tibbiyot amaliyotiga joriy etildi.
Quyida yovvoyi holda O‘zbekistonda o‘sadigan o‘simliklarni o‘rganish va tibbiyotga joriy etilish misollari keltirilgan:
Samarqand bo‘znochi-tibbiyotda qo‘llaniladgan qumloq bo‘znochi bilan bir qatorda ishlatishga, Turkiston aroslonquyrug‘i -besh bo‘lakli arslonquyruq va oddiy arslonquyruq bilan bir qatorda, Regel qo‘ziqulog‘i, tikonli ko‘ziquloq bilan bir qatorda, maydagul tog‘rayxon – oddiy tog‘rayhon bilan bir qatorda sariq andiz-qora andiz bilan bir qatorda, dag‘al dalachoy-teshik (oddiy) dalachoy bilan bir qatorda tibbiyot amaliyotida ishlatishga ruxsat etilgan va boshqalar. Hozirgi kunda Samarqand bo‘znochi guli, Turkiston arslonquyrug‘i o‘ti (er ustki qismi), Regel qo‘zikuloq o‘ti, maydagul tog‘rayxon o‘ti, dag‘al dalachoy o‘ti va sariq andiz ildizi O‘zbekiston davlat farmakopeyasiga kiritildi.