Qon tomir tizimi fiziologiyasi reja: Qon oqishining fizikaviy qonunlari, qon tomirlarida qonning harakati va bosimi

Vena pulsi, deb yurakka yaqin joylashgan venalardagi bosim va hajm o'zgarishlariga aytiladi. Vena pulsining kelib chiqishiga asosan o'ng bo'lmada bosimning o'zgarishi sabab bo'ladi. Vena pulsining egri chiziqida – flebogrammada - uchta a, s va v tishlari tish ajratiladi: a tish o'ng bo'lma sistolasiga to'g’ri keladi. Undang so'ng vena pulsining egri chiziqida s tish paydo bo'ladi. Bu buyinturuq venaning yonida va undan pastroq joylashgan uyqu arteriyasining to'rtkisidir. v - tishning paydo bo'lishi qorinchalar sistolasi oxirida bo'lmalar qonga to'lib, ularga qon tushishi biroz to'xtab qolishiga bog’liq. Shu paytda venalarda bosim oshib, v - tishni paydo qiladi.
Qon aylanish doiralarning hamma qismidan qon o'tishi uchun zarur vaqt qonning aylanib chiqish vaqti deb ataladi va u odamda o'rtacha 27 sistolaga teng. Tinch holatda, yurak bir daqiqada 70-80 marta urganda 20-23 sekundni tashkil qiladi. Qon aylanib chiqadigan vaqtning 1/5 qismi qon aylanishning kichik doirasiga, 4/5 qismi esa katta doiraga to'g’ri keladi.
Mayda qon tomirlarda qonning oqishi (mikrotsirkulyatsiya) va uning boshqarilishi. Yurak va tomirlar tizimining asosiy vazifasi qonni kapillyarlardan oqib o'tishi uchun me'yoriy bosimni ta'minlashdan iborat.
Qon tomirlar tizimining faoliy ahamiyati bo'yicha kapillyarlar eng muhim qism hisoblanadi. Ularda qon va to'qimalar aro suyuqlik o'rtasida modda almashinuvi sodir bo'lib turadi. Bunday almashinuv venalarda ham kuzatiladi. Venulalar, arteriolalar, metarteriolalar (meto'rta) kapillyarlar orqali qon oqishini boshqarishda ishtirok qiladi. Shuning uchun bu tomirlar umumiy faoliy birlik hisoblanadi. Arteriola, metarteriola, kapillyarlar va kichik venulalar mikrotsirkulyatsiya tomirlar xavzasini tashkil qiladi.
Kapillyarlar radiusi 4,5 - 3,0 mkm atrofida o'rtacha uzunligi 750 mkm. ga teng. Odam organizmida 40 milliardga yaqin kapillyar bo'lib, ular orqali moddal almashadigan samarali yuza 1000 m² ga teng. 1 mm³ to'qimada 600ga yaqin kapillyar bor. 100g to'qimaga to'g’ri keladigan kapillyar yuzasi 1,5m² ga yaqin.
Massa birligiga to'g’ri keladigan kapillyarlar soni to'qimalarning faolligiga bog’liq. Yurak mushagida kapillyarlarning soni skelet mushaknikidagidan ikki baravar ko'p. Miyaning kulrang moddasi oq moddaga nisbatan kapillyarlarga boyroq.
Ko'pincha “chin” kapillyarlar arteriolalarni to'g’ridan-to'g’ri venulalar bilan bog’lamaydi. Ular metarteriolalardan asosiy kanaldan to'g’riburchak hosil qilib boshlanadi. Metarteriola va asosiy kanalni tashkil qiluvchi tomirlar devoridagi silliq mushak tolalari, ularning proksimal qismidan distal qismiga qarab kamaya boradi. Metarteriolalardan kapillyarlarning boshlanadigan qismida bu silliq muo'ak tolalari prekapillyar sfinkterlarini hosil qiladi. Kapllyarlarning boshqa qismlarida qisqaruvchi unsurlar yo'q. «Chin» kapillyarlar orqali oqib o'tadigan qon miqdori prekapillyar sfinkterlarni qisqarib, bo'shashiga bog’liq.
Mikrotsirkulyator tomirlar xavzasida arterio-venoz anastomozlar ko'p uchraydi. Bu anastomozlar arteriolalarni venulalar bilan bevosita bog’laydi (16 rasm). Anastomozlarning devori silliq mushak tolalariga boy. Ularning soni qo'l, oyoq, quloq terisida ko'p. Harorat boshqariluvida tananing bu sohalardagi ahamiyati katta.