Qon tomir tizimi fiziologiyasi reja: Qon oqishining fizikaviy qonunlari, qon tomirlarida qonning harakati va bosimi

Kapillyarlarda modda almashinuvi jarayonlari. Kapillyarlarning modda almashinuvida ishtirok etish darajasi ularning tuzilishiga bog’liq. Devorining ultra-strukturasiga ko'ra, kapillyarlar uch turga:
1) devori uzluksiz, butun kapillyarlar;
2) fenestratsiyalangan, devori romsimon teshikli kapillyarlar;
3) devorlari uzilgan kapillyarlarga bo'linadi. Bu kapillyarlarni somatik, vistse-ral va sinusoid turdagi kapillyarlar ham deyiladi.
Birinchi turdagi kapillyarlarning devori jips joylashgan endotelial hujayralardan iborat. Endotelial hujayralar membranasidagi teshiklar juda kichik. Bunday kapillyarlar devori orqali suv, elektrolitlar va kichik molekulali moddalar almashadi. Organizmda juda ko'p tarqalgan bo'lib, u silliq va tarqil muskullarda, yoqda va o'pkada ko'p bo'ladi.
Ikkinchi turdagi vistseral kapillyarlar devorida diametri 0,1 mkm li teshikchalar (romchalar, fenestrlar) bor. Bu xildagi kapillyarlar so'rilish jarayoni juda jadal a'zolarda, masalan, buyrakda va ichakning shilliq pardasida ko'p uchraydi.
Uchinchi turdagi sinusoid kapillyarlar devori ko'p erda uzilgan bo'lib, bu joylarda suyuqlik, molekulalari katta moddalar va qon hujayralar o'tishi mumkin. Bu turdagi kapillyarlar ko'mik, jigar va taloqda uchraydi.
Mikrotsirkulyator xavzada diffuziya yo'li bilan modda almashinuvi. Qon va to'qimalarda suyuqlik o'rtasida suv va modda almashinuvida ikki taraflama diffuziyalanishning roli juda katta. Bu diffuziyalanishning tezligi juda yuqori, qon kapillyardan o'tguncha plazmadagi suyuqlik, to'qimalararo suyuqlik bilan 40 marotaba almashadi. Bir daqiqada hamma kapillyarlar orqali 60l, bir kecha kunduzi 85000l suyuqlik diffuziyalanib o'tadi.
Natriy, xlor, glyukozaga o'xshagan suvda eruvchi moddalar suv bilan to'lgan govaklar orqali diffuziyalanadi. Kapillyarlarning turli moddalarni o'tkazuvchanligi, bu moddalarning molekulalarini katta-kichigligi va govaklarning kattalik nisbatiga bog’liq. Agar suvning kapillyar orqali o'tkazuvchanligini 1ga teng deb qabul qilinsa, uning glyukoza uchun o'tkazuvchanligi 0,6 dan, albumin molekulalari uchun esa 0,0001 dan kam bo'ladi. Albuminning kapillyar devori orqali o'tishi juda qiyin bo'lganidan uning qon plazmasi va to'qimalararo suyuqlikdagi miqdorida farqi katta. Buning ahamiyati juda muqim.