Qo‘qon universiteti xabarnomasi kokand university herald s on maxsus maqolalar volume special issues

 
TADQIQOT MUHOKAMASI 
Savodxonlik - bu murakkab analitik va sintetik faoliyat bo‘lib, 
u aqliy jarayonlarning rivojlanish darajasini va bolaning ularni 
boshqarish qobiliyatini talab qiladi. Psixologik va lingvistik 
tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bola hayotining oltinchi yoki 
yettinchi yili bolaning eng yuqori til qobiliyati, uning "lingvistik 
qobiliyati" (Chukovskiy, Elkonin, Zeitlin ) davri hisoblanadi.
14
Savodxonlik odatda o‘qish va yozish qobiliyati sifatida 
ta'riflanadi. Lekin bu ko‘rinadigan darajada oddiy emas. O‘qish va 
yozish qobiliyatlari turli madaniyatlar va kontekstlarda farqlanadi 
va ular ham doimo o‘zgarib turadi. O‘qish va yozishni bilish – hozirgi 
voqealardan xabardor bo‘lish, samarali muloqot qilish va 
dunyomizni 
shakllantirayotgan 
muammolarni 
tushunish 
demakdir. Ma'lumki, o‘qish va yozish qobiliyati zamonaviy inson 
uchun zarur va muhim, chunki bilim o‘z-o‘zini egallash va 
rivojlantirish uchun yetakchi omildir
15
. 
Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar 
texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar 
kiradi: 
- axborotning xilma-xil turlari: an'anaviy (matn, jadvallar, bezaklar 
va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, 
telekadrlar, animatsiya va boshqalar) turlarini bir dasturiy 
mahsulotda integratsiyalaydi. Bunday integratsiya axborotni 
ro‘yxatdan o‘tkazish va aks ettirishning turli qurilmalari: mikrofon, 
audio-tizimlar, optik kompaktdisklar, televizor, videomagnitofon, 
videokamera, elektron musiqiy asboblardan foydalanilgan holda 
kompyuter boshqaruvida bajariladi
16
Multimedia - bu matn, ovoz effektlari, yorug'lik, jonlantirilgan 
figuralar, harakatsiz tasvirlar, videolar va interaktiv kontent 
shakllarining uyg'unligi bo‘lishi mumkin bo‘lgan ommaviy axborot 
vositalarining bir turi. Multimedia bolalarning mustaqilligi, qaror 
qabul qilish va oldingi bilimlarini mustahkamlash, tanqidiy 
savodxonlik va o‘quvchilarda o‘ziga xos son va til tushunchalarini 
kuchaytiradi. Multimedia talabalarga o‘quv jarayonlarida yordam 
berishda juda muhim rol o‘ynaydi. 
Multimedia texnologiyalarining turlari: 
•
Interaktiv doska; 
•
Interaktiv ovoz berish tizimi; 
•
Har xil ta'lim dasturlari; 
•
multimedia ekrani; 
•
Tarmoq ta'lim dasturlari; 
•
Simulyatsiya texnologiyalari; 
•
diagnostika komplekslari. 
17
Yangi axborot texnologiyalaridan foydalangan holda darsni 
rejalashtirish orqali o‘qituvchi quyidagi didaktik talablarga javob 
berishi kerak: 
- o‘quv jarayonida axborot texnologiyalarini qo‘llashning 
pedagogik maqsadini aniq belgilash; 
– o‘quv materiallarini oshkor qilish mantig'i va muayyan 
o‘quv ma'lumotlarini taqdim etishning o‘z vaqtida bajarilishi nuqtai 
nazaridan axborot texnologiyalaridan darsda qayerda va qachon 
foydalanishini aniqlang; 
14 Подготовка к обучению грамоте детей дошкольного возраста 
(материал 
лекции 
от 
06.05.2020) 
https://bspu.by/blog/dubinina/article/lection/podgotovka-k-
obucheniyu-gramote-detej-doshkol-nogo-vozrasta-material-lekcii-
ot-06-05-2020 
15 what is literacy and why is it important? by Jackson best
https://www.3plearning.com/blog/literacy-important/ 
16
Mengliyev 
SH 
Multimedia vositalari va 
ulardan foydalanish 
Multimedia maqolasi 2014-12-10 
17 H. I. Valerievna, Multimedia texnologiyalarini ta'limda qo'llash. 
zamonaviy ta'limda multimedia texnologiyalari, 02.12.2020 
- tanlangan axborot texnologiyalari vositasini o‘qitishning 
boshqa texnik vositalari bilan muvofiq o‘quv materiallarining, 
sinfning va yangi axborotni tushuntirishning xususiyatini hisobga 
oling; 
- faoliyat bilan o‘rganilayotgan materialning asosiy, tugunli 
masalalarini tahlil qilish va muhokama qilish;
18
Nutq o‘stirish va savodga tayyorlash mini muhitiga M. 
Montessori va boshqalarning nutq o‘stirish bo‘yicha mashg‘ulotlar 
o‘tkazishning turli uslublarini qo‘yish mumkin. Hozir maktabgacha 
yoshdagi bolalarni o‘qishga o‘rgatish to‘g‘risida munozaralar 
o‘tkazishyapti. Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, tarbiyachi metodik 
jihatdan ishni to‘g‘ri tashkil etishi lozim. To‘g‘ri tashkil etilgan o‘yin 
faoliyati orqali bolalar harflar bilan o‘ynashadi, o‘qishga 
o‘rganishadi, so‘zlar yozilgan turli tuman kartochkalardan, yirik 
bosma 
shriftlar, 
chiroyli 
rasmlardan 
foydalanishadi. 
M.Montessorining shiori – «Menga o‘zim bajarishim uchun yordam 
ber, men o‘zim bajaraman». Tarbiyachi doim mehribon, sabr-
toqatli, bolani to‘g‘ri yo‘lga yo‘naltirishi, o‘zining shaxsiy namunasi 
bilan nima qilish va qanday qilish lozimligini ko‘rsatishi lozim. U bu 
yerda ustoz emas, balki voqealarning qatnashchisi sifatida 
ishtirok etadi: faqat bolalarni qiziqtira olishi lozim. O‘zaro bir-birini 
tushunish, anglash va muhabbat tuyg‘usi asosida muloqot olib 
boriladi. Tabassum, imo-ishora bilan kichkintoyni qo‘llab-
quvvatlab turadi, ko‘proq uni maqtaydi.
Tarbiyachining ichki dunyosi bilan kichkintoyning ichki 
tuyg‘usi o‘rtasida mustahkam o‘zaro bog‘liqlik mavjud, 
tarbiyachining madaniyat darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, 
bolaning madaniyat darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi. Bunday 
jarayon davrida tarbiyachi ham, bola ham shakllanadi, bu esa 
hamma uchun hissiy qulaylik yaratadi, shuningdek, ota-onalarni 
ham ijod qilishga yo‘naltiradi. Ijodiy rivojlantiruvchi muhitning 
samarasi kichkintoyning umumiy taraqqiyotiga, ijodiy tafakkuriga, 
mustaqilligiga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitgagina bog‘liq 
emas, balki tarbiyachining bola bilan bo‘ladigan muloqotiga, 
vaziyatga, beriladigan topshiriqlarga, ularni berish usullariga ham 
bog‘liq. 
Taniqli psixolog D.Elkonin o‘qishning boshlang‘ich 
bosqichini so‘zning tovush shaklining grafik tuzilishi (model) 
bo‘yicha qayta yaratish jarayoni, deb hisoblaydi. O‘qishni 
o‘rganayotgan bola harflar yoki ularning ismlari bilan emas, balki 
nutqning tovush tomoni bilan ishlaydi. So‘zning tovush shaklini 
to‘g‘ri takrorlamay turib, uni tushunib bo‘lmaydi. Shu sababli, D. 
Elkonin juda muhim xulosaga keladi - katta yoshdagi 
maktabgacha yoshdagi bolalarga o‘qish va yozishni o‘rgatishga 
tayyorlash kerak, degan fikrni bildirgan.
19
Shuningdek, bolalarni savodga tayyorlash bo‘yicha 
Ushinskiyning “Rus tilining dastlabki o‘qitish” nomli maqolasida 
zarur metodik ko‘rsatmalar berilgan. Uning fikricha o‘qitishning 
uch vazifasi bor: 
1. Bolalarning nutqini o‘stirish. 
2. Bolalarni o‘z tilidan foydalanishga o‘rgatish. 
3. Tilning mashqini o‘zlashtirish. 
Bu vazifalar bir vaqtda bajariladi. Bola ona tilini 
o‘zlashtirganda tovush va birikmalarni bilibgina qolmasdan 
tushunchalar, fikrlar va tuyg‘ular badiiy obrazlarni ham 
o‘zlashtiriladi.
20
Mashhur rus o‘qituvchisi P.V. Tyulenev tomonidan erta 
bolalik rivojlanishi to‘g‘risida tadqiqot ishlari amalga oshirilgan. 
Tadqiqot natijasida, bola o‘z imkoniyatlaridan to‘la 
foydalanmasligiga bolalarni tarbiyalashning eskirgan usullari 
aybdor, degan xulosaga keldi. Uning xulosasiga ko‘ra, aksariyat 
bolalar ma'lumotlarni eshitgandan ko‘ra ko‘rib uni his qilsa 
ko‘proq ma'lumot qabul qiladi degan fikrga kelgan.
21
Bu esa 
18 Р. К. михайлович мультимедийные технологии как средство 
повышения эффективности обучения в школе. методика работы 
на интерактивном оборудовании МОУ «Красногорская средняя 
общеобразовательная школа № 2», Республика Марий Эл 
19
“Maktabga 
tayyorgarlik 
guruhida 
savod 
o'rgatish” 
dars 
https://peskiadmin.ru/uz/zanyatie-po-obucheniyu-gramote-v-
podgotovitelnoi-k-shkole-gruppe.html 
20
https://hozir.org/maruza-2-otm-pedagogika-tarixi-va-pedagogik-
mahorat.html?page=14 
21 https://gigafox.ru/uz/planirovanie/early-development-of-children-from-
three-years-methods-of-early-development-of-children/ 

---

 
www.herald.uz
 
65
ta'lim-tarbiya jarayonlarida pedagogik texnologiyalar qo‘llashni 
taqazo etmoqda.