Qo‘qon universiteti xabarnomasi kokand university herald s on maxsus maqolalar volume special issues

Deniosh mantiqiy bloklari bilan tanishish 
Deniosh bloklari to‘plamini sotib olish va bolaga to‘liq 
foydalanishga berish kifoya qilmaydi. Avval bolani bloklar bilan 
tanishtirishingiz kerak. Bolaning oldiga to‘plamni qo‘ying va 
unga shakllarni o‘rganish, teginish, qalamlarda ushlab turish va 
ular bilan o‘ynash imkoniyatini bering. Birozdan keyin siz 
quyidagi vazifalarni taklif qilishingiz mumkin: 
• Barcha raqamlarni belgilangan rang bilan bir xil rangda 
toping (masalan, sariq rasmni ko‘rsating). Keyin siz boladan 
uchburchak shakldagi barcha bloklarni (yoki barcha katta 
raqamlarni va boshqalarni) ko‘rsatishini so‘rashingiz mumkin; 
• kichkintoydan ayiqqa barcha ko‘k shakllarni, to‘q sariq va 
qizil shakllarni sichqonchaga berishlarini so‘rang; keyin shunga 
o‘xshash tarzda raqamlarning o‘lchamlari, shakli, qalinligi 
bo‘yicha guruhlang; 
• boladan har qanday shaklning rangi, shakli, o‘lchami, 
qalinligi bo‘yicha aniqlashini so‘rang. 
Deniosh bloklari yordamida jumboqli o‘yinlar va mashqlar: 
1. Boladan oldin eslash kerak bo‘lgan bir nechta raqamlar 
qo‘yiladi, keyin raqamlardan biri yo‘qoladi yoki yangisi bilan 
almashtiriladi yohud ikkita raqam o‘zgartiriladi. Bola 
o‘zgarishlarni sezishi kerak. 
8 Jumayev.M.E.,”Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish 
nazariyasi va metodikasi. 
9 Глушкова Е., Леонова Л. Компьютер в детском саду // 
Дошкольное воспитание. –М.: Просвещение, 2010. - №10. - С. 44- 
49.

---

 
www.herald.uz
 
110 
2. Barcha raqamlar sumkaga solinadi. Boladan dumaloq 
bloklarga (barchasi katta yoki barchasi qalin) tegishini so‘rang. 
3. Barcha raqamlar yana sumkaga solinadi. Bola 
haykalchani sumkadan oladi va uni bir yoki bir nechta belgilarga 
ko‘ra tavsiflaydi. Yoki sumkadan olib tashlamasdan shakli, 
o‘lchami yoki qalinligini chiqaradi. 
4. Uch shaklni tekislang. Bolada qaysi biri ortiqcha va qaysi 
tamoyil (rangi, shakli, o‘lchami yoki qalinligi) bo‘yicha taxmin 
qilish kerak. 
5. Bolaning oldiga biron bir raqamni qo‘ying va undan rangi 
(hajmi, shakli, qalinligi) o‘xshash bo‘lmagan barcha raqamlarni 
topishini so‘rang. 
6. Bolaning oldiga biron-bir figurani qo‘ying va unga 
ranglarini bir xil, ammo shakli bir xil yoki bir xil emas, lekin rangi 
bir xil emasligini topishni taklif qiling. 
Bir qatorda Denioshning uchta bloki, ikkinchisida – to‘rtta 
blok. Boladan ko‘proq bloklar borligini va ularni qanday qilib 
tenglashtirishni so‘rang. 
1. Har qanday raqamlarni 5-6 qatorga qo‘ying. Shakllarning 
pastki qatorini tuzish kerak, shunda ustki qatorning har bir 
raqami ostida har xil shakl (rang, o‘lcham) bo‘ladi. 
2. Biz to‘qqiz hujayradan iborat jadvalni taklif qilamiz, unda 
raqamlar ko‘rsatilgan. Bolada yetishmayotgan bloklarni olish 
kerak. 
3. Domino o‘yinida bo‘laklar ishtirokchilar o‘rtasida teng 
taqsimlanadi. Har bir o‘yinchi navbatma-navbat o‘z harakatlarini 
amalga oshiradi. Agar parcha bo‘lmasa, harakat o‘tkazib 
yuboriladi. Avval barcha bloklarni qo‘ygan kishi g’alaba 
qozonadi. Siz turli xil yo‘llar bilan yurishingiz mumkin: turli xil 
rangdagi (shakl, o‘lcham) raqamlar. 
4. Bolaga Deniosh bloklari chizilgan diagramma-rasmga
binoan yotqizish taklif etiladi, masalan, qizil katta doira
chizilgan, undan keyin ko‘k kichkina uchburchak va boshqalar. 
5. Denioshning mantiqiy bloklaridan siz ob’yektlarning
planar tasvirlarini yaratishingiz mumkin: mashina, bug‘ 
lokomotivi, uy, minora. 
6. Onasi qutiga faqat turtburchaklar bloklarini olib
tashlaydi va bola qizg‘ish rangga ega, keyin onasi faqat
ingichka raqamlarni, bola esa katta va hokazolarni olib
tashlaydi. 
Ona va bola o‘rtasida shakllarni taqsimlash kerak, shunda 
onaning har tomonga aylanishi va bolaning sariqlari bo‘lishi
kerak. Bloklar ikkita xalqa yoki arqon bilan belgilangan 
doiralarga yig‘iladi. Ammo sariq doirani qanday ajratish kerak?
Ikki doira chorrahasida bo‘lishi kerak. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarga 
matematikani 
o‘rgatishni didaktik o‘yinlarsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ulardan 
foydalanish materialni idrok etishga yaxshi yordam beradi va 
shuning uchun bola kognitiv jarayonda faol ishtirok etadi. 
Didaktik o‘yin qat’iyatlilikni, jiddiy munosabatni, fikrlashni talab 
qiladi.
O‘yin bolani rivojlantirishning tabiiy usulidir. Faqat o‘yinda 
bola o‘zining ijodiy qobiliyatlarini osongina ochib beradi, yangi 
ko‘nikma va bilimlarni o‘zlashtiradi, epchillik, kuzatuvchanlik, 
tasavvur, xotirani rivojlantiradi, bebaho muloqot tajribasini 
o‘zlashtirgan holda fikrlash, tahlil qilish, qiyinchiliklarni yengishni 
o‘rganadi. Bolalarning kognitiv qobiliyatlari, aql-zakovati 
rivojlanadi, nutqiy muloqot madaniyati ko‘nikmalarini singdiradi, 
atrof-muhitga estetik va axloqiy munosabatni yaxshilaydi.
10
Maktabgacha tayyorlov yoshdagi tarbiyalanuvchilarda 
miqdor va son tushunchalarining tarkib topishi bo‘yicha 10 
gacha ichida sanash, ajratib sanash ko‘nikmalari rivojlantiriladi. 
Bolalarga har xil usullarda sanash, adashib ketmaslik, sanashni 
qaysi buyumdan boshlagani va qaysi buyumda tugatganini 
10 Kalendarova.Z.K.. «Maktabgacha taʼlim yoshidagi bolalarda 
matematik tasavvurlarni shakllantirishning zamonaviy nazariyasi va 
metodikasi» nomli elektron taʼlim resursi. O’zbekiston Respublikasi 
intellektual mulk agentligi patenti. № DGU 10102. 01.12.2020. Venger 
matematigi va psixologi Zoltan Denioshning “Deniosh bloklari 48 
geometrik shakllar to‘plami”.
11 Ilk qadam davlat dasturi 2022-y. 
yodidan chiqarmaslik, bir buyumni ikki marta sanamaslik va 
boshqa qonuniyatlar o‘rgatilib, tushuntirib boriladi. Maktabga 
tayyorlov guruhidagi bolalarga sonlarning teskari tartibi va 
sanash o‘rgatib boriladi. Dastlab bolalarga bunday mashqlar 
ko‘rgazmali materiallarda amalga oshiriladi.