Qora metallurgiya

Metall va qotishmalarni olish uchun zarur materiallar. Metall ishlab chiqarish uchun quyidagi materiallar talab qilinadi:

• 
  ruda;
  
• 
  yonilg‘i;
  
• 
  flyuslar;
  
• 
  o‘tga chidamli materiallar.
  

Qora metallurgiya: qora metall va qotishmalar ishlab chiqarish uchun hom ashyolar.

• 
  Ruda - yer ostidan olinadigan mineral. Bu tog‘ jinslari bo‘lib, texnikaning eng yuqori darajasini hisobga olgan holda, undan metallarni olish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir. Masalan, hozirgi vaqtda rudalarni qayta ishlash maqsadga muvofiq, agar ulardagi metall miqdori:
  
• 
  temir – 20 – 60%;
  
• 
  mis – 1 – 3%;
  
• 
  nikel – 0,3 – 1,0%;
  
• 
  molibden – 0,005 – 0,02%. dan kam bo‘lmasa.
  

Texnologiyaning rivojlanishi bilan bu chegaralar asta-sekin kamayadi va foydali tarkibiy qism kamroq bo‘lgan rudalar qayta ishlanadi.

• 
  Ruda foydali metall va chiqindi jins deb ataladigan minerallardan tashkil topgan. Chiqindi toshlari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
  
• 
  • kremniyli, kvars bilan ifodalangan - SiO₂;
  
• 
  • tarkibida ko‘p miqdorda alumina bo‘lgan alumina - Al₂O₃;
  
• 
  • magneziy, tarkibida magniy birikmalari mavjud.
  
• 
  Qazib olingan metall tarkibiga qarab rudalar boy va kambag‘al bo‘ladi.
  

Kambag‘al rudalar boyitiladi, ya’ni chiqindi jinslarning bir qismi rudadan chiqariladi, natijada qazib olingan metall miqdori ko‘paygan konsentrat hosil bo‘ladi. Rudalar odatda tarkibidagi bir yoki bir nechta metallar uchun nomlanadi. Masalan, temir, marganes, mis, xrom-nikel, temir-vanadiy va boshqalar.

• 
  Ruda zahiralari o‘rganilganlik darajasiga qarab bir necha toifalarga bo‘linadi lotin alifbosi A, B, C harflari bilan belgilanadi.
  
• 
  A toifasiga (sanoat zahiralari) tez-tez qidiruv burg‘ulash ishlari olib borilgan va ruda tanasining shakli yetarli darajada aniqlik bilan aniqlangan konlar kiradi. A toifadagi konning tasdiqlanishi metallurgiya zavodi qurilishini boshlash uchun asos bo‘ladi.
  
• 
  B toifasiga (ehtimoliy zahiralar) quduqlarning siyrak panjarasi bo‘ylab burg‘ulangan konlar kiradi, bu esa ruda tanasining aniq shaklini aniqlashni qiyinlashtiradi. Agar kon B toifasiga kirsa, bu metallurgiya zavodini qurish uchun emas, balki loyihalash uchun asos bo‘lib xizmat qilishi mumkin.
  
• 
  C toifasi (taxminiy zahiralar) ruda tanasining shakli faqat eng umumiy ma’noda, tabiiy o‘smalar yoki geofizik ma’lumotlardan ma’lum bo‘lgan konlarni o‘z ichiga oladi. C toifali ruda zahiralaridan faqat metallurgiya rivojlanishini uzoq muddatli rejalashtirish uchun foydalanish mumkin. Zaxiralar miqdori (A+B+C) rudalarning umumiy balans zahiralari deyiladi.
  

Flyuslar. Flyuslar – yonilg‘i kuli va yengil eriydigan ruda jinslari bilan eritish pechiga yuklanib eruvchan birikma hosil qilish uchun eritish zavodiga beriladigan materialdir. Ushbu birikma shlak deb ataladi. U metalldan pastroq zichlikka ega, shuning uchun u metall ustida joylashgan bo‘lib, metallni gazlari va havodan himoya qiladi. Agar uning tarkibida SiO₂, R₂O₅ kislotali oksidlari ustun bo‘lsa, shlak kislotali, agar uning tarkibida ko‘proq asosli oksidlar - CaO, MgO bo‘lsa, asosli deb ataladi.
Yoqilg‘i. Metallurgiya sanoatida yoqilg‘i koks, tabiiy gaz, mazut shaklida qo‘llaniladi. U nafaqat materialni isitish va eritish uchun yoqilg‘i sifatida, balki metallurgiya jarayonlarining kimyoviy reaksiyalarida reaktiv sifatida ham xizmat qiladi.