Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling
Download 0.75 Mb. Pdf ko'rish
|
QO'SHMA GAP 2miraziz
|
1.Shunday odamlar borki, kelajakni oldindan bashorat qila oladilar. («Fan va turmush») 2. Kim birovlarga yaxshilik
qilsa, uning obro‘yi baland bo’ladi. («Tafakkur gulshani») Bilib oling. Bosh gap tarkibida aniqlovchi vazifasida qo'llangan ko'rsatish olmoshining ma’nosini izohlab keluvchi ergash gapga aniqlovchi ergash gap deyiladi. Aniqlovchi ergash gaplar bosh gapga nisbiy so'zlar yoki bosh gap kesimi tarkibida qo'llanuvchi -ki yuklamasi yordamida bog'lanadi. Birinchi holatda ergash gap bosh gapdan oldin, ikkinchi holatda keyin keladi. Eslab qoling. Ba'zan bosh gapning aniqlovchisi vazifasida kelgan shunday, shunaqa kabi so'zlar qo'llanmasligi mumkin, ammo uning o'rni bilinib turadi. mashq. Qo'shma gaplar tarKibidagi bosh va ergash gaplarni aniqlang. Ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vositalarni ayting va bosh gap tarkibidagi ko'rsatish olmoshining qanday gap bo'lagi vazifasida kelayotganiga diqqat qiling. 1.Katta arava qaysi yo'ldan yursa, kichik arava ham xuddi shu yo'ldan yuradi. (Hikmatli so‘z) 2. Sevgi shunday navbahorki, u tikondan gul qilur. (E.Vohidov) 3. Bu suvni ichgandan so'ng kim yolg'on so'zlasa, uning qulog'i o'sib ketarmish. (Ertak) 4. Kim yalqov bo'lsa, uning qo'lida obod yer ham xarob bo'ladi. (Sobir Abdulla) 5.Men senga shunday narsalar keltirayki, ularni tushingda ham kо’rmagansan. (Oybek) 6. Kimning quroli bilim bo'lsa, uning kelajagi porloq. (J.Abdullaxonov) topshiriq. Ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vosiiajamu aniqlang. Ergash gapning turini ayting. 1. Masalaning mohiyati shu ekanki, bosh vrach qabulxonasiga kichkina telefonogramma tushibdi. (Murod Muhammad Do‘st) 2.Bolalarim haftada bir marta xabar olishsa, yetti kun uyim to‘ladi. (Said Ahmad) 3. Yaqin borib qarasa, qoraygan yerda bolalar ko’ylagiga qadaladigan o'n-o'n beshta tugma sochilib yotibdi. (M. Hazratqulov) 4.Agar yurakda quvvat bo lmasa, qo‘lda ham quvvat bo'lmaydi. (Asqad Muxtor)5. Qumri qarasa, onasining qolgan qora sochlari ham bir kechada oqarib, ajinlari ko‘payib ketibdi. (Said Ahmad) topshiriq.Ergashgan qo'shma gap turlarini aniqlab, ularga ta rif bering. 1.Ilm-u ma’rifat e’zozlangan mamlakatda hech kim urush haqida bosh qotirmaydi, chunki ilm-u ma’rifat insonni yuksaklikka ko'taradi. (I.Karimov) 2. Oltin va kumushi bo'lmagan odam kambag'al emas, balki kasb-hunari bo'lmagan odam kambag'aldir. 3. Agar inson biror kasbni mukammal egallasa, mehnat unga huzur bag‘ishlaydi, baxt keltiradi. (Maqol) 4. Jahl kelsa, aql qochadi («Otalar so‘zi»)5.Do'stimga tushgan xavf meni ham tahlikaga solmas ekan, bu chinakam do stlik emas. (Sa ’dulla Shukur)
BOG‘LOVCHISIZ QO'SHMA GAPLAR topshiriq. Berilgan qo'shma gaplami qismlarga ajrating. 1.Suv keldi — cho‘llarda hayot boshlandi. 2.Suv keldi va cho’llarda hayot boshlandi. 3.Suv keldi, shuning uchun cho’llarda hayot boshlandi. topshiriq. Berilgan qo’shma gaplarni qismlarga ajratib, kesimlari ostiga chizing.
Bilib oling. Tarkibidagi sodda gaplar mazmunan bir-biri bilan bog'liq bo'lib, maxsus bog'lovchi vositalarsiz, faqat ohang yordamida bog'langan qo'shma gaplar bog'lovchisiz qo'shma gaplar sanaladi. Tahlilda bog'lovchisiz qo'shma gaplar bir-biri bilan to'g'ri chiziq bilan bog'langan ikki to'rtburchak O?—□ orqali ifodalanadi. Bu bog'lovchisiz qo'shma gap qolipi sanaladi. Eslab qoling. Bog'lovchisiz qo'shma gap qismlarini yozuvda ajratish uchun vergul, tire, ikki nuqta, nuqtali vergul kabi tinish belgilari ishlatiladi. 1. Qo'shma gap qismlari bir paytda yoki ketma-ket sodir bo'ladigan voqea-
14
hodisalarni ifodalasa, ular orasiga vergul qo'yiladi. (Yigitlar daraxtlarning ostini yumshatdilar, qizlar maktab hovlisini Download 0.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|