Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

supurdilar) 2.Qo'shma gap qismlari orasida o'xshatish, zidlash, shart

kabi munosabatlar ifodalanganda, ular orasiga tire qo'yiladi (Hamal keldi - amal keldi). 3. Qo'shma gap qismlari orasida 

izohlash munosabati ifodalanganda, ular orasiga ikki nuqta qo'yiladi (Bizning qarorimiz shu: hasharda barchamiz faol 

ishtirok  etamiz).  4.  Qo'shma  gap  qismlari  mazmunan  unchalik  yaqin  bo'lmagan  yoki  ketma-ket  sodir  bo'ladigan 

voqealarni  bildirgan  va  bir  necha  tinish  belgilari  qo'llangan  hollarda  nuqtali  vergul  ishlatiladi  (Xadicha  xola  bolalik 

chog'idagi  singari  uning  beliga  non  tugib  berdi,  peshonasidan  o'pdi,  duo  qildi;  irim  qilib  o'zi  kuzatgani  chiqmadi). 

(Abdulla Qahhor) 

mashq.  Ko'chiring. Qo'shma gap qismlari o'zaro qanday bog'langaniga va ular qanday tinish belgisi bilan ajratib 

yozilayotganiga e’tibor bering. 

1. Avval ular bizga yetib olishsin, keyin birga jo‘naymiz. (X. To‘xtaboyev) 2. Yuragida qanday dard bor - mana bu 

menga  sir.  (Oybek)  3.  Kuz  keldi,  yig‘im-terim  ishlari  boshlandi.  (Qamchibek  Kenja)  4.  To‘rt  mashina  o‘g‘it 

yubordik — fermerlarga vaqtida taqsimlansin. 5. Yog'ib yubordi-da yomg'ir, nihoyat, osmon dil qulfini zaminga 

sochdi. (T.Sodiqova) 

mashq. Qo'shma gapni qismlarga ajrating. Qismlari o'rtasiga vergul qo'yilish sababini ayting. 

1.Yaxshi о g“il — el obro'si, yaxshi qiz — uy obro'si. (Maqol) 2.Bulbul sayrar, chumchuq chirqirar, Xabar berar 

asl zotidan. (Hamid Olimjon) 3. Sidiqjon to’xtadi, orqasidan kimdir kelayotgan edi. (Abdulla Qahhor) 4. Sabr bila 

bog'liq ish ochilur, Ishda oshiqqan ko‘p toyilur. (Alisher Navoiy) 

mashq  Ko'chiring. Qo'shma gapdagi tinish belgilarining qo'yilish sababini izohlang. 

1.Kampirning jig'i-biyroni chiqdi; ombordan olib chiqqan bir savat paxtasi bilan chig‘irig‘ini ko‘tarib, 

vaysaganicha, uyiga kirib 

ketdi. (Abdulla Qahhor) 2. G‘animlar duch kelar — jang bo‘lar puxta. (A. Oripov) 3. Mening bir jaydari 

falsafamdir shu: Hargiz iltimosga kuning qolmasin. (A Oripov) 4. Oyim endi o'rnidan turayotgan edi, eshik shaxt 

bilan ochildi. (O'.Hoshimov) 5. Qiz uni ushlab olgani urindi, juda qiynalib ketdi: qo'llariga tikan kirdi, yuzi va 

bilaklari tirmalandi... (Abdulla Qahhor) 6. Eshakni yaydoq minib bo'lmaydi — yiailadi kishi. (Abdulla Qahhor) 

 

                         QO'SHMA GAP TURLARINING MA’NODOSHLIGI 

topshiriq. Berilgan gaplarning turlarini ayting. Ular qanday farqlanayotganini izohlang. 

1.Bir kishi ariq ochadi, ming kishi suv ichadi. 

2.Bir kishi ariq ochadi va ming kishi suv ichadi. 

3.Bir kishi ariq ochsa, ming kishi suv ichadi. 

topshiriq. Berilgan gaplarning turlarini ayting. Ular o‘zaro qanday farqlanayorganini izohlang. 

1. Yurt tinch — sen tinch. 

2.Yurt tinch — shuning uchun sen tinch.. 

3.Yurt tinch-u, sen tinch. 

 

Bilib oling. Zidlik, sabab, shart, payt munosabatlari bog'lovchisiz, bog'langan va ergash gapli qo'shma 

gaplar bilan ham ifodalanishi mumkin. Shunga ko'ra ular bir-biriga ma’nodosh bo'la oladi. 

mashq.Bog'lovchisiz qo'shma gaplarni bog'langan va ergashgan qo'shma gapga aylantiring. 

1.Qor yog‘di — don yog'di. (Maqol) 2. Sir ko p olam qa’rida, Mo'jizaga kon olam. (Usmon Azim) 3. Ayrilganni 

ayiq yer, Bo'linganni bo‘ri yer. (Maqol) 4. Yurgan daryo — o'tirgan bo yra. (Maqol) 

Namuna: Qor yog’di — don yog'di — Qor yog'di, goyo don yog‘di — Qor yog'di-yu dor yog'di. 

mashq. Gaplarni o'qing, bog'lovchisiz qo'shma gaplarni bog'langan va ergashgan qo'shma gaplarga aylantiring.