Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

baxtli hayot kechirishga haqli. (H.Razzoqov) 

mashq.Sodda gaplarning orasiga bog'lovchi vositalardan mosini qo'yib, ularni qo'shma gaplarga aylantiring. 

1.  Ta’lim  faqat  so‘z  va  o'rgatish  bilangina  bo‘ladi.  Tarbiya  amaliy  ish,  tajriba  bilan  amalga  oshiriladi. 

(Forobiy)  2.  Aslida,  qo’shiq  aytishning  shukuhi  o’zgacha.  Kishi  qo’shiq  aytganda  ruhan  yengil 

tortadi.(E.Vohidov)  3.  Men  Abdulla  Oripov  she’rlarini  yaxshi  ko’raman.  Uning  fikrlash  tarzidagi  o’ziga 

xoslik  menga  yoqadi.  (E.Vohidov)4.  Kitob  insondan  hech  narsani  tilamaydi.  U  odob-axloqning  koni, 

bilimning bulog‘idir. («Otalar so‘zi») 5 Kitob - bir bog‘. Yozuvlar uning gullaridir. (Qayum Nosiriy) 6. Ilm — 

bir daraxt. Odob uning mevasidir. (Maqol) 

 

                     QO'SHMA GAPLAR TASNIFI 

 

Bilib oling. Qismlarining qanday bog'lovchi vositalar yordamida bog'lanishiga ko‘ra qo'shma gaplar 

uch guruhga bo'linadi: 1.Bog‘langan qo'shma gaplar. 2.Ergashgan qo'shma gaplar. 3. Bog'lovchisiz 

qo'shma gaplar. 

mashq.Matnni o'qing.  Qo'shma gaplarni topib ко’chiring. Ularni guruhlarga ajrating. Gaplarni nima asosida 

guruhlarga ajratganingizni ayting. 

1. Baraka top, jiyan. Sen borsan, ko'nglim to‘q. Shu mashina haydashni o'rganib olsang juda soz bo'lardi. 

Qatorda  noring  bo'lsa,  yuking  yerda  qolmaydi,  deydilar.  (Hakim Nazir)  2.  Goh  kechalari  shamol  bo'riday 

uvillab  chiqar,  goh  sharros  yomg'ir  quyib  qolardi.  (E.  Usmonov)  3.  Guli  yo‘q  bo'stondan  yaproq  yaxshi, 

foydasi  yo'q  yo'ldoshdan  tayoq  yaxshi.  (Maqol)  4.  Dunyo  ko'rgan  odam  bilan  hamsuhbat  bo'lsang,  bahri 

diling  ochiladi.  (O'. Hoshimov)  5.  Yurakda  orzum qat-qat,  ko'nglim  etadi  parvoz.  (Rauf Tolipov)  6.  Quyoshli 

---

3 

 

tog'da qushlarning xush navosi boshlandi. (Sh. Xolmirzayev) 

mashq. Matnni o'qing, qo'shma gap qismlarini aniqlab, ularni izohlang. 

O'qishli kitob go'zallikdir, lekin go'zallikda ham go'zallik bor. Qorong'i kechada otilgan mushak ham go'zal, 

quyoshga qarab xandon tashlab turgan gul ham go'zal. Osmonda sochilib ketgan rang-barang

olov va oqish izlar go‘zalligi ko‘zni qamashtirsa ham puch go‘zallik, shuning uchun bebaqodir. Gulning 

go‘zalligi esa to‘q go‘zallik, chunki uning bag‘rida hayot bor, shuning uchun abadiy go'zallikdir. G‘uncha 

guldan ham go'zalroq, chunki uning bag‘rida ikki hayot — o‘z hayoti va yana gul hayoti bor. (Abdulla 

Qahhor) 

mashq.  Gaplarni  o'qing,  bog'langan  qo'shma  gap,  ergashgan  qo’shma  gap,  bog‘lovchisiz  qo'shma  gap 

sarlavhalari ostida uch guruhga bo'lib ko'chiring. 

1.  Shogirdlar  qancha  ko‘p  bo‘lsa,  ko‘ngil  qafasi  shuncha  ravshanroq  bo‘ladi.  (G'afur  G'ulom)  2.  Og’ziga 

kelganini  demoq  nodon  ishi  va  oldiga  kelganini  yemoq  hayvon  ishi.  (Alisher Navoiy)  3.  Oqil  agar  so‘z  bila 

so'zni yopar, Orif o‘shal so‘zda o‘zini topar. (Haydar Xorazmiy) 4. Hunar o‘rgan, chunki hunarda  ko‘p sir, 

Yopiq  eshiklami  ochar  birma-bir.  (Nizomiy)  5.  Jahonda  hammadan  to‘g‘rilik  a’lo,  Egrilikdan  ortiq  yo'qdir 

hech balo. (Firdavsiy) 

 

                            BOG’

’

LANG AN QO'SHMA GAPLAR 

 

Bilib  oling.  Qismlari  teng  bog'lovchilar,  bo‘lsa,  esa  so‘zlari,-u  (-yu),  -da  yuklamalari  yordamida 

bog'langan gaplar bog'langan qo'shma gaplar hisoblanadi.