Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

1.U har uch qadamda bir to'xtab, nafasini rostlay-rostlay tepaga zo’rg‘a yetdi, qopni ag‘dardi-yu 

muvozanatni saqlay olmay o‘tirib oldi. 2. Gulchehra «piq» etib kuldi-da, cho'zilib tugunni oldi. 3.Mashhur 

qora qashqa ayg‘irining chilvirini xirmondagi bolalarga tutqazdi-da, dabdurustdan chollar bilan gaplashib 

turgan Komilaga yuzlandi. 4. To‘satdan eshik sharaqlab ochildi va ostonada Ertoyev paydo bo'ldi. 5. Inobat 

qizishib ketib, pisandaga o‘tganini endi payqadi va uyalib yerga qaradi. (O. Yoqubov) 

mashq.Matnni o'qing. Biriktiruv bog'lovchilarini topib, ularning gapdagi vazifalarini tushuntiring. 

Qadim zamonda kushoniylar davlatida pahlavon Shukriolloh ismli sarkarda yashagan va uning dovrug'i 

ellarda doston ekan. Sarkarda jangga sovut-dubulg‘asiz, qalqonsiz kirar hamda bu jangda uning qo‘shini 

hamisha g alaba qilarkan. Bir kuni temirchi sarkardaning iltimosiga ko‘ra unga qalqon, sovut yasab beribdi 

va u navbatdagi jangda hammani hayron qoldirib, qalqon, sovut kiygan holda qilich bilan paydo bo‘libdi. 

Shunda atrofdagilar ajablanib: «— Ey sarkarda, bu holda hech jangga kirmas edingiz-ku?!»— deyishibdi. 

Sarkarda bir xo’rsinib javob beribdi: «Janglarda meni duo qilib turguvchi onaizorim olamdan o’tdilar. U 

kishining duolari menga qalqon, sovut, dubulg‘a edi. Endi u kishi yo‘qlar...» 

mashq.Nuqtalar o'rniga bog'lovchllardan mosini qo'yib ko'chiring. 

1. Dekabr oyining boshida bir qor yog‘di..., keyin yana oftob charaqlab, havo ilib ketdi. (P.Qodirov) 2. 

Ko'pirar tomirlarda qon... portlar hademay bu o‘tli vulqon. (G‘afur G‘ulom) 3. Kuzning O’rtalarida havо bir-

ikki daf’a aynidi.., vodiyga qalin tuman tushdi. (Said Ahmad) 4. Keta boshladim..., u notanish odamning 

qayoqqa borgani meni qiziqtiraverardi. (Sh.Xolmirzayev) 5. Bu yerda uzumzor va yong'oqzorlar ko‘p edi, ... 

tog‘ manzarasi ham boshqacha edi. 

 

                ZIDLOV BOG‘LOVCHILARI YORDAMIDA BOG’LANGAN QO'SHMA GAPLAR 

topshiriq. 

Gaplar  tarkibidagi  zidlov  bog'lovchilarini  topib,  ularning  vazifalarini  ayting.  1.  Dilimizda  orzu 

balandroq edi, lekin ко‘klam biroz noqulay keldi. (Oybek) 2. Gul to‘g'risida yozganini ко‘rganim yo‘q, lekin 

paxta haqida  ko’p yozadi. (Abdulla  Qahhor) 3.Yo‘lning  ikki  chetidagi g‘alla  tovlanardi,  ammo ular  о‘tgan 

yillardagi kabi baland emas edi. (Oybek) 4. Kechasi yana qor yoqqan, biroq havo unchalik sovuq emas edi. 

(Said Ahmad) 

Bilib oling. Zidlov bog'lovchilari bog'langan qo'shma gap qismlarini bog'lash bilan birga ular o'rtasida 

zidlik munosabati mavjudligini ham ifodalaydi. Zidlov bog'lovchilari qo'shma gapning ikkinchi qismi 

boshida qo'llanadi va qo'shma gap qismlari vergul bilan ajratiladi. 

©

Eslab qoling. -u(-yu), -da yuklamalari bog'langan qo'shma gap qismlarini bog'lash bilan birga ular 

o'rtasida zidlash, ketma

-

ketlik munosabati mavjudligini bildiradi. 

mash.Zidlov bog'lovchilarini aniqlab, ularning qanday vazifa bajarayotganini ayting. 

I. Ashula nihoyasiga yetdi, lekin bir zumdan keyin yana yangi tovush parvoz qildi. (Oybek) 2. Bu daraxtning 

bo'yi  baland,  lekin  mevasi  kam.  (Oybek)  3.  Hammasini  tinglardim,  ammo  O'xshashini  topmasdim  aslo. 

(Hamid Olimjon) 4. Oy yoritadi, lekin isitmaydi. 5. Maqtamasman moziyni, biroq O'tmishingni o'ylayman bir 

zum. (A. Oripov) 

mashq.Zidlov bog‘lovchilari bilan -u (-yu), -da yuklamalarini almashtirish mumkin bo'lgan gaplarni aniqlang 

va buning sababini tushuntiring.