Qo'shma gaplar. Sodda va qo'shma gaplar bilib oling

1. Keyinroq ham ko‘zimiz tushib turardi, biroq endi u shunday bir yuksaklikda va qamrovi shu qadar keng ediki, 

bu  kenghklar  bizga  o'xshash  jo  n  odamlarning  shuuriga  sig‘masdi.  (Murod  Muhammad  Do  ‘st)  2.  Bilmaydiki, 

ishining chatog'i chiqqanida Chorshanbi emas, uning o‘zi qochib ketadi, Chorshanbi qurg‘ur tagiga suv ketishi 

bilan  mening  yonimga  yugirib  keladi,  men  uni  qutqarib  olamar,  ikki  o'rtada  Suyarqul  ukamizning  qurbon 

bo‘lgani qoladi.  (Murod Muhammad Do‘st) 3. Uni  tanib  olish  qiyin  edi,  chunki  yelkalari kengaygandi, qiyofasi 

ancha  keskinlashg°ndi  va  katxa  ko‘zlari  dumaloq  shakl  olgan  edi.  (Oybek)  4.  Agar  kishi  o‘z  hirslaridan  ustun 

tura olsa, u o‘zidagi bor nuqsonlami yo‘q qiladi va ular yaxshi sifatlaiga aylanadi. (Beruniy) 

mashc.  Matnni  o'qing.  Aralash  murakkab  qo'shma  gaplarni  aniqlab  yozing.  Tarkibidagi  sodda  gaplarni  va 

ularning o'zaro qanday vositalar yordami bilan bog'lanqanini belgilang. 

1. 

Hovlida qarindosh-u qo'ni-qo‘shnilar ham yurishadi, nariroqda esa doshqozon to‘la sumalak qaynaydi, 

ayollardan  kimdir  uni  koviab  turacL,  atrofida  ikki-uch  kampir  choy  ichishib  o‘tiribhadi,  bolalaming  qoilarida 

esa  yog‘och  qoshiq,  galma-gal  qozon  girdiga  yopishardilar.  (Ulug‘bek  Hamdam)  2.  Insonlik  mohiyati  baxt-

saodatga erishuvdir, inson bu maqsadni o‘zining oliy g'oyasi va istagiga aylantirsa, u baxt - saodatga erishadi. 

(Forobiy) 3. Esidabor: otasi bilan mana shu o‘rindiqqa o‘tirsa, mototsikl degani qattiq ovoz chiqarib yurib ketdi-

yu,  nevara  qo‘rqqanidan  otasini  mahkam  quchoqlab,  ko‘zlarini  yumib  oldi.  (Tog‘ay Murod)  4.  Hirot,  tashdan 

qaraganda, awalgiday tinch, 

hamma o‘z ishi bilan mashg'ul bo'lganday ko‘rinsa ham, lekin kosib- 

 

hunarmandlar, dehqonlar hali gazabdan tushmagan ec' tar. (Oybek) 5.Birov sening aybingni yuzingga aytsa, so 

zini qaytarma, chunki u sening uchun ko’zgudir; ko’zgu xira bo’lib qolsa, boshqa aybingn ko‘rsatadimi? 

(Navoiy) 

 

 

QISMLARI UYUSHGAN MURAKKAB QO'SHMA GAPLAR 

 

 

---

24 

 

topshiriq. 

0‘qing, she'riy parchaning nechta gapdan tashkil topganini aniqlang. 

O’ zbekning kurashi hamisha halol, 

Unda yo'qdir g'irrom, yo’qdir yomonlik. 

Doimo do‘stlarga tilaydi kamol, 

Tilaydi barchaga do‘stlik, omonlik. (Rustam Musurmon) 

  Bilib  oling.  Bir  turdagi  uch  va  undan  ortiq  gaplardan  tashkil  topgan  gaplar  qismlari  uyushgan  murakkab 

qo'shma qaplar deyiladi. 

mashq.  Matnni  ko'chiring,  murakkab  qo'shma  gaplarni  aniqlang  va  ulaming  nechta  sodda  gapdan  tashkil 

topganini tushuntiring. 

Avliyolar bosgan tuproq aziz derlar, 

Qat-qatidan chiqaverar ekan sirlar, 

Har tuproqdan har kun o‘tmas axir pirlar, 

Ko'kragimni hayrat tiklar, Temur bobo. 

 

 

Dunyo bilar mehnatsiz bir damimiz yc‘q, 

Erkinlikdan balandroq bir gamimiz yo‘q, 

Eshitsinlar, hech kimsadan kamimiz yo‘q, 

Sizdan qolgan zuryodmiz mard, yovqur, bobo. 

Siz tuzgan ul tuzuklami o'qib kun-tun, 

Tiklanarmiz, yechimlami topgay tugun, 

Bo‘lmagaymiz hech kimsaga qaram, zabun, 

O'zbek bugun o‘z-o‘zini tanir, bobo.