Qulmanov shohsaidning dars ishlanmasi

Tabiatda uchrashi va olinish usullari. Spirtlardan metanol va etanol kam miqdorda sof holatda, o'simliklardan olinadigan efir moylarda va o'simlik a'zolarida uchraydi. Spirtlar oddiy va murakkab efirlar holatida tabiatda keng tarqalgan. Spirtlar asosan quyidagi usullarda olinadi:

1. 
   Murakkab efirlar gidroliz qilib olinadi:
   

2. Galoid birikmalarga ishqorlarning suvli eritmasi ta'sir ettirib olinadi:

3. Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator — rux xlorid ishtirokida suv ta'sir ettirib olinadi:

Sanoatda metanol is gazidan sintez qilib olinadi:

Sanoatda etil spirt kraxmal (guruch, bug'doy, kartoshka va hokazo) va kletchatka (o'rmon xo'jalik chiqindilari, g'o'zapoya) saqlaydigan o'simlik xomashyolarini bijg'itish yo'li bilan olinadi:

С₆Н₁₂О_б → 2С₂Н₅ОН + 2СO₂
Kletchatka saqlaydigan o'simliklardan olingan etil spirt «gidroliz spirt» deb ataladi, chunki uning tarkibida 0,3—0,5% gacha metil spirt bo'ladi. Shuning uchun «gidroliz spirt» sintetik kauchuk olishda ishlatiladi.
Fizik xossalari. Spirtlarning birinchi to'rt vakili harakatchan suyuqlik bo'lib o'ziga xos hidga ega. Spirtlarning molekular massasi ortishi bilan qaynash temperaturasi ham ortib boradi (7-jadval).


Spirtlarning fizik xossalari

Nomi	Formulasi	Suyuqlanish temperaturasi, °C	Qaynash temperaturasi, °C -	Nisbiy zichligi
Metanol	CH3OH	-97	65	0,7924
Etanol	C2H5OH	- 117	78	0,7891
Propanol—1	CH3-CH2-CH2OH	- 127	97	0,8044
Propanol—2	CH3-CHOH-CH3	-88	82	0,7849
Butanol — 1	CH3 - CH2 - CH2 - CH2OH	-89	118	0,8096
Butanol—2	CH3-CH2-CHOH-CH3	-94	100	0,8078
2-metil propanol - 1	CH3-CH(CH3)CH2-CH3	105	108	0,8008
2-metil— propanol—2	CH3-C(CH3)CH3 OH | OH	25	83	0,7882

Spirtlarning qaynash temperaturasi, shu spirt molekulasidagi radikal asosida hosil bo'lgan galoid birikmaning va oddiy efirning qaynash teniperaturasidan doimo yuqori bo'ladi. Masalan,
Etil spirt C₂H₅OH 78^oC
Dietil efir C₂H₅-0-C₂H₅ 35°C
Etil xlorid C₂H₅C1 12,4°C
Spirt molekulasining tuzilishi suvning molekula tuzilishiga o'xshash bo'lib, uglevodorod radikali va vodorod atomi kislorod atomi bilan bir chiziqda yotmasdan, bir-biri bilan ma'lum burchak ostida joylashadi. Buning sababi, molekuladagi kislorod atomi erkin juft elektronlarga ega bo’lishi uchun ikkinchi molekuladagi musbat zaryadli vodorod atomini o'ziga biriktiradi. Bu birikma elektrostatik bo'lib, vodorod bog' hosil qiladi (formulada uchta nuqta bilan ko'rsatiladi). Natijada spirtlar assotsilangan (bir-biriga yopishgan) molekulalarni tashkil etadi:

Shuning uchun ham spirtlarning qaynash temperaturasi yuqori bo'ladi. Asosiy energiya vodorod bog'ning uzilishiga va molekulalarning bir-biridan ajralishiga sarflanadi.