Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

1.1-rasm. Mashina iqtisodiy samaradorligining vaqt bo„yicha o„zgarishi. 
Mashina ishi Q
r
 ning vaqt bo‗yicha o‗zgarishi esa aksincha, o‗sish jadalligini 
pasaytirishga intiladi, chunki mashinaning tez-tez ta‘mirga va texnik xizmat 
ko‗rsatishga to‗xtab qolishi uning samaradorligini pasaytiradi. Shuning uchun jami 
samaradorlikning egri chizig‗i maksimumga ega va abssissa
o‗qi t ni ikki marta 
kesib o‗tadi
Q(t) = Q
 i
 + Q
e
(t)+Q
 r
(t) 
 
Jami iqtisodiy samaradorlik Q ning o‗sishida vaqt davri t =T
cheg
 , bunda Q
i 
+ 
Q
e
= Q
r
qoplanish muddati hisoblanib, unda mashina ishlatish paytida tayyorlash 
uchun qo‗yilgan xarajatlarni qoplagan bo‗ladi. t=T
cheg
vaziyatdan boshlab mashina 
foyda keltira boshlaydi. Biroq, ishlatish xarajatlarining t =T
cheg
(T
cheg
- mashinaning 
chegaraviy xizmat muddati) gacha o‗sishi tufayli olingan samaraning o‗sishi asta-
sekin pasayib boradi va yana
Q
i
+ Q
e
= Q
r
bo‗ladi. t > T
cheg
bo‗lganda ishlatish 
xarajatlari mashina ta‘minlay oladigan iqtisodiy samaradan katta bo‗ladi.
Mashinani iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq ishlatish davomiyligi T
e
, 
T
max
va mashinaning chegaraviy xizmat muddati T
pr 
 oralig‗ida bo‗ladi
T 
max
 < T 
e
 < T
pr
 

---

18 
Puxtalik nuqtai nazaridan mashinaning variantini tanlash, u ta‘minlay 
oladigan iqtisodiy samara bilan mashinani tayyorlash va ishlatishdagi xarajatlarni 
solishtirishdan kelib chiqishi kerak. 
Masalan, 1.1-rasmdan ko‗rinib turibdiki, mashinaning boshlang‗ich narxi 
yuqori, biroq unumdorlik, sifat va puxtalik ko‗rsatkichlari hisobiga u ko‗proq 
iqtisodiy samara beradi va uni uzoq muddat ishlatish maqsadga muvofiqdir. 
Mashinalarning puxtaligini oshirish va ta‘minlash bo‗yicha turli xil 
imkoniyatlarni baholashda maqbul yechimlarni tanlash uchun iqtisodiy mezon 
muhim bo‗lib hisoblanadi.