Qurbonov f. A. Tarmoq mashinalari puxtaligi

Detallarni yaroqli-yaroqsizlarga ajratish va nazorat qilish texnologiyasi 
asoslari 
Detallar kirdan yuvib, tozalangandan keyin yaroqli-yaroqsizlarga ajratiladi, 
ya‘ni nuqsonlarni aniqlash maqsadida tekshiriladi va uch guruhga: keyinchalik 
foydalanishga yaroqli, yaroqsiz va ta‘mir talab detallarga saralanadi.
Detallarning nuqsonlarini aniqlash va yaroqli-yaroqsizlarga saralash ishlari 
ishlab chiqarish samaradorligiga, shuningdek ta‘mirlangan mashinalar sifati hamda 
puxtaligiga katta ta‘sir etadi. Shuning uchun bu ishlarni texnik shartlarga aniq amal 
qilgan holda bajarish kerak.
Detallardagi nuqsonlarni ko‗zdan kechirib, shuningdek maxsus asboblar, 
moslamalar va uskunalar yordamida aniqlanadi. Keyinchalik foydalanishga yaroqli 
detallar yashil rang, yaroqsizlari qizil rang, tiklashni talab etgan detallar esa sariq 
rang bilan belgilanadi. Detallarni yaroqli-yaroqsizlarga ajratish natijalari nuqsonlar 
ro‘yxatida qayd etiladi yoki maxsus hisoblash qurilmalari yordamida hisobga 
olinadi. Bu ma‘lumotlar statistik usullarda ishlangandan keyin detallarning 

---

92 
yaroqlilik, almashinuvchanlik va tiklash koeffitsientlarini aniqlash yoki ularga 
tuzatish kiritish imkonini beradi.
Ishga yaroqli detallar saralangandan keyin korxonaning komplektlash 
(butlash) uchastkasiga, so‗ngra mashina agregatlarini yig‗ishga, yaroqsizlari esa 
chiqindilar omboriga yuboriladi. Ta‘mir talab detallar ta‘mirlashni kutayotgan 
detallar omboriga va tegishli tiklash uchastkalariga jo‗natiladi.
Detallarni yaroqli-yaroqsizlarga ajratish va saralash texnik shartlari karta 
(qog‗oz) ko‗rinishida bo‗lib, unda har qaysi detalga oid quyidagi ma‘lumotlar 
keltiriladi: detal to‗g‗risidagi umumiy ma‘lumotlar; detaldagi nuqsonlar ro‘yxati; 
nuqsonlarni bartaraf etish usullari; ta‘mirsiz ruxsat etiladigan o‗lchamlar va 
nuqsonlarni bartaraf etishning tavsiya etilgan usullari.
Detallarni yaroqli-yaroqsizlarga ajratishda vaqtni tejash maqsadida quyidagi 
tartibga amal qilinadi. Detallarni tashqi tomondan ko‗zdan kechirib yirik darzlar, 
teshilgan-yorilgan, singan, tirnalgan, chizilgan, zanglagan joylar aniqlanadi. 
Detallar ish sirtlarining o‗zaro joylashishidagi va detallar ashyosining fizik-
mexanik xossalaridagi nuqsonlar maxsus moslamalar yordamida aniqlanadi. 
Ko‗zga ko‗rinmaydigan nuqsonlar (ko‗rinmaydigan darzlar va ichki nuqsonlar) 
aniqlangandan keyin detallar ish sirtlarining o‗lchamlari va geometrik shakli 
tekshiriladi.