Qurilish muhandisligi

L_o’rt =40-100m.
Zohiradan ko’tarma uchun gruntni ko’ndalang profil bo’ylab tashish o’rtacha mosofasi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
L _o’rt =25H_urt+25m=57,5.
bu yerda: H_o’rt - o’yma yoki ko’tarma uchastkaning o’rtacha ishchi otmetkasi u quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:
H_o’rt = - v±√v²+4m ₀V/l
2 m ₀
H_o’rt = - 7,6+√7,6²+41,5V/l
2 m ₀
buy erda: m ₀- kiyalik nishabligi 1.5 ga teng.
L - ko’tarma uzunligi, m
V – ko’tarma hajmi, har bir uchastka uchun aniklanadi, m³
L_o’rt–qiymati har bir uchastka uchun kar’erdan ko’tarmagacha, o’ymadan xandakgacha grafikdan aniqlanadi.
Bajariladigan uchastkalar chegarasi, yer ishlar hajmi va gruntlarni tashish o’rtacha masofalari grafik usulda aniqlanib ularning hisoboti 7 jadvalda keltirilgan.
Bitta uchastkada yer ishlarini ishlab chiqish uchun ikki variant belgilash lozim.
Etakchi yer qozish mashinalarini tanlash.
7 jadval

№ t.r	Uchastka chegarasi	Vish, m^3	Lo’rt, m	Ho’rt, m	Ishlab chiqarish varianti
					I	II
1	2	3	4	5	6	7
1	PK220+00 PK220+37	13765	300	3,125	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga
2	PK220+37 PK221+54	34676	600	3,38	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q =10m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga
3	PK221+54 PK222+10	23367	400	4,48	SKREPER ДЗ -11п(Д-537м) q=8m^3zaxiradan ko’tarmaga	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 zaxiradan ko’tarmaga,
4	PK222+20 PK223+00	52090	500	2.95	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q =10m^3 zaxiradan ko’tarmaga,

Har bir variant bo’yicha 8-jadval shaklida hisob-kitoblar bajariladi. Bunda barcha ish turlari texnologiya talablariga binoan hisobga olinadi, o’ymadagi gruntga ishlov berish, ko’tarmaga tashish, gruntni tekislash, uni qatlam-qatlam zichlash va h.k. har bir variant bo’yicha umumiy bevosita xarajatlar – qiymat S va mehnat sarfi K_sm aniqlanadi.

Uchastkadagi er polotnosini ko’tarishda asosiy er ishlarini bajarish qiymati va mehnat talabligi

8-jadval

Uchastkalar	Me’yorli adabiyotda ator №	Ishlar nomi	Ishlar hajmi	O’lchov birligi	O’lchov birligidagi mehnat sarfi, kishi -soat	Umumiy mehnat sarfi, kishi -soat
1	§ E2-1-21	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	137.65	100 m^3	2,6	357,89
	§ E2-1-8.	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga			2	275,3
2	§ E2-1-8.	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	380.75	100 m^3	1,68	639,66
	§ E2-1-21	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q=10m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga			2,12	807,19
3	§ E2-1-21	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3 zaxiradan ko’tarmaga,	279.87	100 m^3	2,78	778,04
	§ E2-1-8.	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 zaxiradan ko’tarmaga,			2	559,74
4	§ E2-1-8.	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	526.08	100 m^3	1,68	883,80
	§ E2-1-21	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q =10m^3 zaxiradan ko’tarmaga,			1,98	1041,64

Asosiy yer ishlarini bajarishning variantlar bo’yicha texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari quyidagi tartibda aniqlanadi:a) uchastkadagi er ishlari hajmi V_uch, m³;b) er ishlarini bajarishdagi mexnat sarfi K_sm, kishi-soat;

v) bir smenada mexanizatstiyalashgan va qo’lda bajariladigan ishlarni bajarish uchun uchastkadagi ishchi kuchiga bo’lgan ehtiyoj K_um odam-kun:

bu yerda t – ish smenasi davomiyligi, soat;g) smena davomida bir ishchiga to’g’ri keladigan er ishlarini ishlab chiqarish qiymati b, m³/kishi-kun:

Ko’rib chiqilayotgan variantlar bo’yicha hisoblab aniqlangan texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar 9-jadvalga jamlanib, ko’rsatkichlar taqoslanadi va ishlab chiqarish uchun eng optimal variant tanlanadi.
Uchastkadagi yer polotnosini barpo etishda asosiy er ishlarini bajarish texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni taqoslash.
9-jadval

Uchastka №	Uchastka chegarasi	Er ishlarini bajarish usullari		Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar
		I-varian	II-variant	I-variant	II-variant
				Umumiy mehnat sarfi, kishi -soat	Umumiy mehnat sarfi, kishi -soat
1	PK220+00 PK220+37	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	357,89	275,3
2	PK220+37 PK221+54	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q =10m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	639,66	807,19
3	PK221+54 PK222+10	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3 zaxiradan ko’tarmaga	Ekskovator EO-5111A q =1m^3 zaxiradan ko’tarmaga,	778,04	559,74
4	PK222+20 PK223+00	Ekskovator EO-6111A q =1,25m^3 o’ymadan ko’tarmaga, o’ymadan kavalerga	SKREPER ДЗ-26 (Д-523) q =10m^3 zaxiradan ko’tarmaga,	883,80	1041,64
				2659.39	2683.87

Texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlarni taqoslanib 1-variantdagi mashina komplektlari iqtisodiy jihatdan ma’qul topildi.

3.5. Mashinalarning komplektini tanlash
Yer qazish mashinalarini tanlashda gruntlarni tashish uzoqligi asosiy faktorlardan biri bo’lib, grunlarni bo’ylama tashishda quyidagi ifoda orqali aniqlanadi.
L_b = l_o + l_r + l_{m ,} m
bunda; l_o – o’yma va ko’tarmaning massa markazlari orasidagi masofa, m
l_r – transport vositalarini burilishiga berilgan masofa,
l_r = 50 ÷100m. tashkil etadi.l_m - manevrlarga berilgan masofa, l_m= 50 ÷ 100m. tashkil etadi.
Zohiradan ko’tarma yoki o’ymadan kavalerga ko’ndalang tashish masofa quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. Zohiradan ko’tarma yoki o’ymadan kavalerga ko’ndalang tashi sxemasi 9-rasmda keltirilgan.
, m
bu yerda; L_o’r – kavaler o’qidan o’yma o’qigacha o’rtacha masofa, m
N_o’rt – o’ymadagi o’rtacha ishchi otmetkasi, m
m - o’ymaning qiyaligi, 1:1,5
l₁ - o’ymaning pastki eni, m
n - kavaler yoki zohiraning qiyaligi,
h_r - kavaler yoki zohiraning qiyaligi, m
v₁ - kavaler yoki zohiraning eni, m
a)

b)

7-rasm. Gruntni tashish masofasini aniqlash sxemasi: a – o’ymadan kavalerga; b – zaxiradan ko’tarmaga; 1 – o’yma; 2 – berma; 3 – kavaler; 4 – ko’tarma; 5 – zaxira.
Ko’tarma o’qi va zaxira o’qi o’rtasidagi o’rtacha masofa L_o’rt (7, b-rasm) quyidagi ifoda bo’yicha m larda aniqlanadi
Skreper bilan ishlashda gruntni ko’ndalang tashish masofasini hosil qilish uchun yo’lning yarim summasini aniqlash kerak bo’ladi: grunt ortish, yuk bilan harakatlanish, gruntni to’kish va bo’sh qaytish, ya’ni bir stikl davomidagi butun yo’lning yarmini; bunda chiqish va tushish joylarini qurish hisobiga gruntni tashish masofasining ortishini ham hisobga olish kerak.
Yer qazish – transport mashinalarining ekspluatatstiya soatlar va smena ish unumdorligi ENiR dan foydalanib, quyidagi ifodalar bo’yicha aniqlashga yo’l qo’yiladi:


bu yerda: E – ishlarning o’lchov birligi, [6] ga asoslangan holda tegishli ish turlari uchun qabul qilingan, m³ yoki m²;t – ish smenasi davomiyligi, t = 8 s;
H_vat – o’lchov birligi uchun vat me’yori, mash.-soat.
Etakchi mashinalarning asosiy er ishlarida ishlash muddati (T_as) vazifa bo’yicha direktiv muddatdan (T_dir) kelib chiqib, tayyorlov (T_tay) hamda ishlov berish (tugallash) (T_ishl) ishlari davomiyligini ayirib tashlab mazkur ifodaga binoan topiladi:
_{, kun
, kun}
hisob-kitoblarni har bir ishchi uchastkasi uchun quyidagi tartibda olib borish tavsiya etiladi:1) majmuadagi etakchi mashinaning smenadagi ekspluatatstion ish
unumdorligi aniqlanadi P_sm;2) bir etakchi mashinaning ish smenalari soni belgilanadi R;3) ish bir, ikki yoki uch smenada bajarilishi sharoitidan bir etakchi mashinaning ish muddati aniqlanadi T; agar ikki yoki uch smenada ishlashda TT_as dan katta ekanligi aniqlansa, bu holda majmuadagi etakchi mashinalar soni N aniqlanadi. hisob-kitob quyidagi ifodalar bo’yicha bajariladi.

bu yerda: IvaIII – uchastkadagi er ishlari hajmi, m³;
P_ek.sm – etakchi mashinaning bir smenada ekspluatastion
ish unumdorligi, m³ /smena.
T - uchastkada ishlar davomiyligi, kun
n – bir sutka davomida ish smenalari soni, n=2smena

Uchastkalarda etakchi mashinalar soni va ishlarning davomiyligi quyidagiga teng:2.1

IIvaIVva uchastkalar uchun ekskovator DOOSAN DX 300LC
q =1,25m³, qabul qilindi.
P_ek.sm= 800/0.84=952 m³ /smena
N =( 34676+52090)/(952*31*1) = 2.8 ≈ 3mash .
T₁= 34676/( 952*3*1)  = 12.2 ≈ 12ish kuni
T₂= 52090/( 952*3*1) =18ish kuni
[E2-1-8] ga asoslangan holda uchastkalar uchun mashinalar komplektini tanlab, u 10 jadval shaklida keltirilgan.
Mashinalar komplekti.
10 jadval

№ Ucha-stka-lar	Mashinalar nomi	Bir komplektda mashinalar soni		Umumiy soni	Mashinislar razryad	Jami mash.
1	2	3		4	5	6
I- II	SKREPER ДЗ -11п (Д-537м) q =8m^3,4 komplekt Itargich Buldozer DZ-35S burg’ulash mashinasi katok (DU-29) Suv sepgich Ko’chma elektrostanstiya	4 1 1 1 1 1		4 1 1 1 1 1	6r-4 5r-1 5r-1 5r-1 3r-1 1	6r-4 5r-1 5r-1 5r-1 3r-1 1
JAMI:						9
III- V	Ekskovator EO-6111A q =1.25m^3 2 komplekt KAMAZ-6511 10tn BTS-150 burg’ulash mashinasi DU-29 markali pnevmog’ildirakli katok Buldozer DZ-35S Ko’chma elektro stanstiya Suv sepgich		1 2 1 1 1 1 1 1	5 5 1 1 1 1 2 1	6r-5 6r-5 10 6r-1 5r-1 5r-1 5r-1 1	6r-5 6r-5 10 6r-1 5r-1 6r-1 5r-5 1
JAMI:						29