Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobining xususiyatlari bob. Qurilish tashkilotlarida buxgalteriya hisobini tashkil qilish asoslari

Uchinchidan, tovarlarni sotib olinishiga bevosita aloqador bo’lgan turli xizmat xarajatlari (tashib keltirish, brokerlik, vositachilik, sertifikatlash va boshqalar) summasi ushbu xizmatlarni ko'rsalgan tashkilotlarning taqdim etgan schotlari bo'yicha aniqlanadi. Topilgan summajami kelib tushgan tovarlarning sotib olish qiymatiga (QQS siz) bo' linadi va natija 100 foizga ko'paytirilib, bir so'mliktovaiga to'g'ri keladigan xizmat xarajatlariningo'rtachafoizi aniqlanadi. Ushbu o'rtacha foizni har bir tovaming sotib olish narxiga (QQS siz) ko'paytirish va 100 foizga bo'lish orqali uning sotib olish bahosiga kiritiladigan xizmat turlari xarajatlarining o'rtacha summasi aniqlanadi.
To ‘rtinchidan, import tovarlar bo'yicha bojxona to’lovlarining har bir biriik tovaming sotib olish narxiga qo'shiladigan mos ravishdagi aksiz solig'i, QQS solig'i, bojxona boji va bojxona yig'imlari summasi topiladi.
Ushbu sanab o'tilgan muolajalar amalga oshirilgandan so'ng kelib tushgan har bir birlik tovaming o‘rtacha sotib olish qiymati (tannarxi) yuqoridagi matematik qurilma asosida topiladi.
l-misol. Ulguiji savdo korxonasida 2008-yil 15-yanvar kuni 25-son schot faktura bilan gilam to‘qish fabrikasidan quyidagi tovarlar qabul qilindi.

Л»	Tovarning nomi	OMchov birligi	Soni	Bahosi	Jo'natish qiymati	QQS, 20 %	IVIov suinmasi
1	Gilam 1.4^7 1.8	Dona	100	7500	750000	150000	900000
2.	Gilam 1.8*2.6	Dona	200	9000	1800000	360000	2160000
3.	Gilam 2*3	Dona	300	12500	3750000	750000	4500000
	Jami				6300000	1260000	7560000

Qo‘shimcha axborotlar: 1. Tashib keltirish xarajatlari - 93000 so‘in, sertifikat xarajatlari -126000 so‘m, brokerlik xizmati -63000 so 'm.
Hisob-kitoblarga izohlar:
Yuqoridakeltirilgan ma’lumotlar asosida bir birlik gilam mahsulotlarining sotib olish qiymati ularning turlari bo‘yicha quyidagicha hisob-kitob qilinadi (24.1-jadval).
24.1-jadval
Bir birlik gilam mahsulotlarini sotib olish qiymati (tannarxi)ning lisob-kitobi

№	Tovarning nomi	Shartnoma bahosi	QQS, 20%	Xi/.mat xarajatlari		Sotib olish qiymati (tan narx)
				%	Suinina
I	2	3	4*	5^8	6^9		7+***
1.	Gilam 1,4*1,8	7500	1500	4,48	336		9336
2.	Gilam 1,8*2,6	9000	1800	4.48	403		11203
3.	Gilam 2*3	12500	2500	4,48	560		15560

Bitta hujjat bilan ko‘p sonli tovarlar sotib olinganda tovarlarni sotib olishga doir boshqaxaiajatlarniliar bir tovaming sotib olish qiymati (tannarxi)gakiritishda alohida tovarlarning sotib olish (shartnoma) baholardagi qiymatining barcha tovarlarning sotibolish(sliartnoma) baholardagijami qiymatidagi hissalari topiladi. Shundan so‘ng ushbu hissalarga qarab barcha tovarlarni sotib olishga ketgan jami qo‘shimcha xarajatlar tovarlar o‘rtasidabo’lib chiqiladi. Har bir tovarga tegishli sotibolishgadoirjami qo‘shimchaxamjatlarni ushbu tovarlarning soniga bo‘lish orqali bir birlik tovarga to‘g‘ri keladigan va uning sotib olish qiymati (tannarxi)gakiritiladigan summasi topiladi. Yuqoridagi misolimizbo‘yicha ushbu hisob-kitoblar quyidagicha amalga oshiriladi (24.2-jadval).
24.2-jadval
Sotib olishga doir qo‘shimcha xarajatlarni tovarlar o‘rtasida taqsimlash va ularning sotib olish qiymati (tannarxi)ga kiritishning hisob-kitobi

.Vs	Tovarning nomi	Soni	Shartnoma baholari­ dagi qiymati	Xizmat xarajatlari		Bir birlik tovar tannarxiga kiritiladigan qo'shimcha sotiI* olish xarajatlari
				%	Summa
1	2	3	4	5*	6**	7*»
I.	Gilam 1,4* 1,8	100	750000	11.9	33600	336
2.	Gilam 1.8*2.6	200	1800000	28.6	80600	403
3.	Gilam 2*3	300	3750000	59,5	168000	560
	Jami		6300000	100	282000	X

Hisob-kitoblarga izohlar:
*5-ustuncha bo ‘yicha har bir tovarga to ‘g ‘ri keladigan qo 'shimcha sotib olish xarajatlarining barcha tovarlarni sotib olishga ketgan jami qo ‘shimcha xarajatlardagi hissasi 4-ustunchaning har bir satridagi summani ushbu ustunchaningjami summasiga bo ‘lish va 100foizga bo ‘lishyo ‘li bilan topiladi.
* *6 —ustunchada har bir tovar guruhiga to ‘g ‘ri keladigan jami sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlar 5-ustunchaning har bir satrida keltirilgan hissani 6-ustunchada keltirilgan jami sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlarning jami summasiga ко ‘paytirish va 100 foizga bo ‘lish yo ‘li bilan topiladi.
***7-ustunchada bir birlik tovarning tannarxiga kiritiladigan sotib olishga doir qo ‘shimcha xarajatlarni topish uchun 6-ustunchadagi har bir satr summasi 3-ustunchada keltirilgan ushbu tovarlarning jami soniga bo ‘linadi.
Tovarlar chet el mamlakatlaridan import qilingan taqdirda ularning sotib olish qiymatiga (tannarxiga), yuqorida aytib o‘tganimizdek, bojxona to’lovlari ham kiritiladi.
2-misoI. Aytaylik, 1 -chi misolda keltiri lgan gilamlar Turkiya davlatidan sotib olingan, deylik. BYUD ga muvofiq tovarlarning bojxona qiymati quyidagicha: a)gilam 1,4* 1,8-2,65 AQSHdollari;b)gilam 1,8*2,6­3,20 AQSH dollari; v) gilam 2*3-5 AQSH dollari. Sotib olishga doir xarajatlar xuddi 1 -misoldagidek. Tovarlarni sotib olish qiymati (tannarxi) ga bojxona to‘lovlari ham kiritiladi, jumladan gilam mahsulotlari uchun to‘lovlar quyidagicha belgilangan deylik: a) aksiz solig‘i - 90 %, QQS - 20 %; bojxona boji - yo‘q, bojxona yig‘imi - bojxona qiymatidan 25%. Sotib olish sanasiga kurs -980 so‘m.
Ushbu misolga asosan bir biriik import gilam mahsulotlarining sotib olish qiymati ularningturlari bo'yicha quyidagicha hisob-kitob qilinadi (24.3-jadval).

24.3-jadval Import tovarlar tannarxining hisob-kitobi

,v«	Sotib olish qivmati (tannarxi)	Tovar giiruhlari bo^		icha summa
	eleinenthiri	1.4* 1,8	1,8 *2,6	2*3
I.	Tovar qiymati, A)AQSH dollarida	2,65	3.20	5.0
	B) So'mda	2600	3140	4900
2.	Bojxona to'lovlari. jami	4810	5809	9065
	Shu jumladan
2a.	Aksiz solig'i (90%)*	2340	2826	4410
2b.	QQS (20%)**	988	1193	1862
2v.	Bojxona boji ***	-	-	-
2g-	Bojxona yig'imi (bojxona qivmatidan 25%)**** ’	1482	1790	2793
3.	Bir biriik tovarni sotib olisliga sarflangan qo'shimcha xarajatlar.
3a.	Foizlarda *****	12.0	12.0	12,0
3b.	So'mda ( 3a x lb/100)	312	376	588
4.	Bir biriik tovami jami sotib olish qiymati (tannarxi), so'inda (l+2+3b)	7722	9325	14553