Qurilish vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

3.2. Havoi qurilish ohagini islab chiqarish texnologiyasi 
SHaxtali pechlar balandligi bo‘ylab quritish,
qizdirish, pishirish va sovitish bo‘limlariga 
ajratilgan. Xumdonning balandligi 20 m, ichki 
diametri 4 m gacha. Xumdonga solingan 120 t. 
ohaktosh 24 soatdan so‘ng bo‘lak ko‘rinishidagi 
ohakka aylanadi. YOnilg‘i xarajati kuydirilgan 
ohakning 15...17 %ni tashkil etadi. 
4.1-rasm. Xomashyo bilan yonilg‘i 
barabaniga solinadigan shaxta pech: 
1-shaxta; 2-solish 
mexanizmi; 3-lyuklar; 4- olish mexanizmi; 5- havo uzatuvchi; 6 – 
tutun gazlarni chiqarib tashlash; 7- ohakni omborga uzatish 
Havoda qotuvchi ohak ishlab chiqarishda 
tarkibida asosan SaSO
3
bo‘lgan hamma tabiiy 
moddalardan foydalanish mumkin. Ohakni nazariy 
tarkibi 56% SaO va 44% SO
2
dan iborat. Ko‘pincha 
zich ohaktosh va bo‘r ishlatiladi. Ohaktoshlar ko‘pchilik hududlarda uchraganligi 
uchun bog‘lovchi moddalar ishlab chiqarishda keng qo‘llaniladi. Ohak ishlab 
chiqarish texnolik jarayonini quyidagi asosiy qayta ishlovlardan xom ashyo qazish va 
uni tayyorlash, maydalash yoki so‘ndirishdan iborat. 
Havoda qotuvchi ohak karbonatli tog‘ jinslarini 900-1200
0
S da kuydirish yo‘li 
bilan SO
2
ni mumkin qadar to‘liq ajralib chiqishi SaSO - SaO - SO
2
reaksiyasi 
asosida va keyinchalik bo‘lakli ohakni qayta ishlash bilan hosil qilinadi. Ohaktoshni 

---

64 
shaxta pechlarida (bo‘laklar o‘lchami 8-20 sm) va aylanma pechlarda (5-40 sm) 
shuningdek «qaynama» qatlamli qurilmalarda kuydiriladi. SaSO
3
ning termik 
parchalanish 900
0
S da boshlanadi, xom ashyo xossalari (zichligi - bo‘laklar 
o‘lchamlari) hamda pech konstruksiyasiga bog‘liq holda zavod korxonalarida 
kuydirish harorati 1100 - 120
0
S ga teng. 
Kuydirish natijasida hosil bo‘lgan ohak (qaynama) hajmi nazariy jihatdan 
olingan ohaktosh 2 marotaba kam. Haqiqatdan ham u hammasi bo‘lib 10-12% ga 
kamayadi, bu hosil bo‘lgan qaynama o‘ta g‘ovakligini ko‘rsatadi. 
Kuydirilayotgan moddaning kuydirish harorati va bo‘linish vaqti ohakning 
g‘ovakliligiga, hajm birligidagi og‘irligiga, katta ta’sir qiladi. Harorat oshishi bilan 
kuydirish tezligi va shuningdek ishlab chiqarish unumdorligi ortadi. 
Ko‘pincha ohaktosh shaxta pechlarida kuydiriladi, chunki ulardan foydalanish 
oson, yoqilgi kam sarflanadi. Ishlab chiqarishning muayyanligi, unumdorligining 
yuqoriligi bilan fazilatlanadi. Har qanday: qattiq, suyuq va gaz holatidagi yonilg‘ida 
ishlashi mumkin. 
Shaxta pechiga yuqoridan ohaktosh qavat-qavat qilib va qisqa alangali qattiq 
yoqilg‘i solinadi. Pech bo‘y baravariga shartli uch zonaga bo‘linadi: isitish, kuydirish, 
sovutish. Pechning pastki qismida sovutish zonasiga kuydirilgan ohak to‘qiladi. 
Pastdan berilgan havo ohak bo‘laklarining issig‘i hisobiga qiziydi va tepaga ko‘tarilib 
kuydirish zonasiga uchraydi. Ushbu zonaning harorati 1200
0
S ga boradi. Bu yerda 
yonilg‘i yonishi natijasida kalsiy karbonat parchalanib SaO va SO
2
hosil bo‘ladi. 
Issiq gazlar ventilator orqali yuqoriga surilib modda va yonilg‘ining yuqori qavatlari 
isitiladi. Isitish zonasida ohaktosh quritiladi va tarkibidagi organiq aralashmalar 
kuyadi. Tayyor bo‘lgan mahsulotlar saqlanadigan omborga jo‘natiladi. 
Aylanma pechlarda o‘ta yuqori navli kuydirilgan ohak olinadi, bunda mayda 
bo‘lakchalar hamda oqimga qarshi prinsipidan foydalaniladi, lekin yonilg‘i ko‘p sarf 
bo‘ladi. Shaxtali va aylanma pechlardan tashqari ohakni «qaynama» qavatdan 
kuydirish uchun unumdorligi yuqori bo‘lgan asboblar ishlatiladi. 

---

65 
4.2-rasm. Ohak kuydirish aylanma pechi 
«Qaynama» qavatda issiqlik rejimi bo‘yicha 
kuydirish shaxta pechlarida kuydirishga o‘xshaydi. 
Tuyilgan ohaktosh yuklaydigan moslama orqali 
pechning tepa qismi 5 zonaga bo‘lingan havo 
o‘tkazuvchi teshiklari bor. Ventilator bilan yuqori 
zona orqali surilgan havo ohaktosh qavatini havoga 
to‘yintiradi. To‘yingan ohaktosh to‘kuvchi quvurlar 
orqali bir zonadan boshqa, zonaga o‘tayotgan tezlik 
bilan issiqlik almashadi va parchalanadi. Bo‘lakli 
ohak ishlatilishidan oldin tuyilishi yoki so‘ndirilishi 
kerak. Ohakni quvurli tegirmonlarda yopiq siklda 
maydalanadi. Uni aktiv mineral qo‘shimchalar bilan 
birga (domna, yoqilgi shlaklari, kul va h.k.) 
solishtirma 
yuzasi 
3500-5500sm
2
/g. 
gacha 
maydalanadi.