Qurilish vazirligi xorazm arxitektura va qurilish texnikumi qurilish sohasi bo

Qora metallar
Qora metallar olishda xomashyo sifatida magnetit, gematit, pirokizit,
xromit kabi temir rudasi ishlatiladi. Qora metallar tarkibida ugleroddan
tashqari oz miqdorda kremniy, marganets, oitingugurt, fosfor va shu
kabilar bo‘ladi. Ular tarkibiga xrom, nikel, molibden, alyuminiy, mis kabi
legirlovchi moddalar qo‘shib, xossalari o‘zgartiriladi.
C h o‘yan. Cho‘yan temir oksidlaridan temirni domna jarayonlari
natijasida qaytarib olinadi. Uning tarkibida 93 foiz temir, uglerod 5 foiz
gacha va oz miqdorda qo'shimchalar bo‘ladi.
Cho‘yan oq, kulrang va maxsus cho‘yan turlariga boMinadi. Oq
cho‘yan qattiq va mo‘rt bo‘Iib, ularni qayta ishlash va quyish qiyin.
Cho‘yan po‘iat va maxsus cho‘yan ishlab chiqarishda ishlatiladi. Kulrang
cho‘yanlar yumshoq, oquvchan, qayta ishlanuvchan, yedirilishga chidamli,
quyma buyumlar tayyorlanadi. Cho‘yanning maxsus turlari kulrang
cho‘yanlaming bir xili bo‘lib, uni uzoq muddat (80 soat) yuqori haroratda
termik ishlov berib olinadi.
Cho‘yanlar tarkibiga marganes, kremniy, fosfor va legirlovchi
qo‘shimchalar qo‘shib mustahkamligini oshirish mumkin.
Po‘lat - cho‘yan tarkibidan ortiqcha uglerod va qo‘shimchalami
maxsus texnologiyalar yordamida chiqarilib, asosan, konvertor, marten va
elektr toki bilan eritish usullarida olinadi. Po‘lat tarkibida uglerod 2 foiz
gacha bo‘ladi. Po‘latlar kimyoviy tarkibiga ko‘ra uglerodli va legirlangan
bo'ladi. Uglerodli poiatlar temir va uglerod hamda marganes, kremniy,
oitingugurt va fosfor aralashmalari asosidagi qotishmadir. Ular qotishiga
ko‘ra sokin, yarimsokin va qaynaydigan po‘lat turlariga bo‘linadi.
Po‘lat tarkibiga nikel, xrom, volfram, mis, alyuminiy, molibden va
boshqa rangli metallar kiritib legirlangan po‘latlar olinadi. PoMatlar kam
legirlangan (2,5 foizgacha), o‘rtacha legirlangan (2,5-10 foiz) va ko‘p
legiriangan (10 foizdan ortiq) bo‘ladi. PoMatlar ishlatilish sohasiga ko‘ra
konstruksion, maxsus asbobsozlik po‘latlarga bo‘linadi. Konstruksion
poMatlardan qurilish konstruksiyalari, armaturalar, maxsus po‘latlardan
esa olovbardosh va korroziyaga chidamli konstruksiyalar tayyorlanadi.
Sifatiga ko‘ra poiatlar oddiy, sifatli, yuqori sifatli va alohida yuqori sifatli
turlarga bo‘linadi.