Quyosh haqida ma’lumotlar. Protuberanslar. Quyosh chaqnashlari va quyosh “toji”

Fizik parametr
O`lchami
Diametri, km	1392000 (109,12 Yer diametri)
Massasi, t	1,99·10^27(333000 Yer massasi)
Hajmi, km^3	1,4·10^18(1303800 Yer hajmi)
Maydonining yuzasi, km^2	6,087·10^12(11930 Yer yuzasi)
Yerga yaqinlashish masofasi, km	1,471·10^8
Yerdan eng uzoqlashish masofasi, km	1,521·10^8
Yerdan o`rtacha uzoqligi, km	1,496·10^8
O`rtacha zichligi, kg/m^3	1410
Markazidagi zichlik, kg/^3	150000
Sirtidagi erkin tushish tezlanishi, m/s^2	273,98
Yer atmosferasi chegarasida Quyosh diski markazining yorqinligi, kd/m^2	2,48·10^9
Quyosh sirtining o`rtacha yorqinligi(Yer atmosferasidan tashqarida), kd/m^2	1,98·10^9
Quyosh yoritilganligi, lk	127000
Yozda Yer sirtining Quyosh tomonidan yoritilganligi, lk	100000
Quyosh doimiysi, Vt/m^2 Kal/sm^2.min	1,36·10^3 1,95
Quyoshning umumiy nurlanish quvvati, kVt	3,83·10^23
Yerga tushayotgan Quyosh nurlanish quvvati, kVt	2·10^14
Nurlanish tufayli Quyosh massasining kamayishi, t/s	4·10^6
Quyoshning ko`rinma yulduz kattaligi	-26,74
Orbitada Yerni ushlab turuvchi Quyosh tortishish kuchi, kn	3,5·10^19
KG	3,6·10^21
Quyosh sirtidagi 2-kosmik tezlik, m/s	6,18·10^5
Quyosh markazidagi temperatura, K	10^7÷1,5·10^7
Quyosh markazidagi bosim, Mpa	3,9·10^10
Quyoshning absolyut yulduz kattaligi	+4,83
Galaktika markazi atrofida Quyoshning orbital tezligi, km/s	250
Galaktika markazi atrofida Quyoshning aylanish davri, mln.yil	200
Galaktika markazidan Quyoshgacha bo`lgan masofa, pk	10000

Eslatma: Quyoshda Quyosh sistemasining 99,866% massasi to`plangan. Quyoshda vodorodning ulushi 70%, geliyning ulushi 27%, qolgan elementlarning ulushi 2,5%.
Quyosh fotosferasi: donadorlik va mash`allar. Asosan ko`zning ko`rish chegarasida yotuvchi to`lqin uzunligidagi nurlar chiqaruvchi Quyosh atmosferasining ostki qatlami fotosfera deb ataladi (23-rasm). Fotosfera teleskoplar yordamida kuzatilganda bir tekis ravshanlikka ega gardishdan katta farq qiladi. Yirik teleskoplar yordamida olingan Quyosh tasvirida ko`zga yaqqol tashlanadigan narsa uning sirtidagi asalari uyasini eslatuvchi donadorlikdir. Bunday donadorlik strukturasi fanda granulyatsiya deb ataladi (“granula” – mayday dona demakdir). Keyingi yillarda donadorlikning aniq rasmlari maxsus ballonlar yordamida stratosferaga uchirilgan Quyosh teleskoplari yordamida olindi.
23-rasm. Quyosh fotosferasi (dog`lari bilan)
Bu rasmlar yordamida granulalarning ravshanligi, “yashash” davri va fizik tabiatini spectral o`rganishga doir ko`p yangi ma`lumotlar olindi. Jumladan, donador bu struktura, fotosferada kechayotgan konvektiv jarayonni o`zida aks ettirishi ekanligi ma`lum bo`ldi. Granulalarning o`rtacha kattaligi 500 kilometrcha bo`lib, aslida 200 kilometrdan 700-800 kilometrgacha kattalikdagilari uchraydi (24-rasm).
Fotosferada granulalardan tashqari zanjirsimon shu`lali sohalar ham teleskoplarda hosil qilingan Quyosh tasvirida ko`zga tashlanadi. Bunday sohalar mash`allar deb ataladi. Mash`allar asosan Quyosh dog`lari bilan birgalikda uchraydi.
24-rasm. Quyosh sirtining haqiqiy strukturasi – donadorlik (granulyatsiya)
Mash`allar faqat Quyosh diskining chekkalarida yaxshi ko`rinib, uning markaziy qismida ko`rinmaydi. Bundan chiqadigan xulosa shuki, mash`allarning yuqori qismi fotosferaga nisbatan ravshanroq bo`lgan obyektlardir. Mash`allarning yuqori qismida kuzatiladigan ravshanlik undagi temperatura fotosferanikiga nisbatan 100-200ºC issiqroq ekanligidan darak beradi. mash`allar nihoyatda ulkanligi bilan e`tiborni jalb etadi. Ayrim mash`allar egallagan maydon, ko`ndalangligiga, bir necha yuz ming kilometrgacha yetadi, maydoni esa bir necha mln.kv.km ni tashkil etadi.