R valijonov, O. Qobulov, A. Ergashev

vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham mavjuddir. Bu muvo- 
fiqlashtirish, kooperatsiyalash tarzidagi aloqalardir. Hokimiyatga tayanadigan
41

---

rasmiy aloqalar boshqaruv tizimida asosiy o‘rinda turadi. Lekin norasmiy aloqalar 
ham muhim ahamiyatga egadir. Ta’minotchilar va mahsulotni iste’mol qiluvchilar, 
tadqiqot va ishlab chiqarish tashkilotlari, ilmiy va o‘quv muassasalari o‘rtasidagi 
ko‘p yillik bevosita aloqalar ijobiy ahamiyatga ega. Ammo norasmiy aloqalaming 
salbiy jihatlari ham bor, masalan, guruhbozlik va shunga o‘xshash ko‘rinishlar 
ham yo‘q emas. Bosqichma-bosqich bo‘ysunish — bu tizimda rasmiy va norasmiy 
aloqalar bilan birlashtirilgan idoralaming vertikal va gorizontal tartibga solingan 
tizimi demakdir.
B O ‘LIMLAR IS H IN I KOORDINATSIYALASH 
Vertikal koordinatsiya
Har qanday firmaning asosiy uslubi jamoa zanjirini koordinatsiyalashdir. 
Vertikal koordinatsiyada menejerlar ular oldida hisob beradigan bo‘ysunuvchilar 
ishini nazorat qiladilar va o‘z navbatida o‘zlari boshliqlari nazoratida boiadilar. 
Shunday qilib, yuqori darajadagi menejerlar tashkilotning barcha ishini ma’lum 
oqimga yo‘naltiradilar. Ular jamoa zanjiridan foydalanib tashkilotni bo‘limlarga 
va birga ishlovchilarga ajratadilar. Har bir menejerga hisob beradigan 
bo‘ysunuvchilar soni boshqarish me’yori deb ataladi. 2-rasmda boshqarish davrida 
asosiy ishlab chiqarish tizimi tasvirlangan. Unda individual xodimlar darajasidagi 
24 ishchiga ega boigan ikki firmaning tashkiliy diagrammasi ko‘rsatilgan. Bunda 
B firmasi boshqarishning tor me’yoridan foydalangan. Birinchi liniyadagi har 
bir menejer A firmasiga qiyoslanganda olti individual ishlab chiqaruvchi o‘miga