R. X. Maksudov

kNa, kHt]
kNl)-koeffitsiyent qiymatlari yuqorida berilgan.
Uzatmani loyihalash uchun 3.18-formulani o ‘qlararo masofaga 
nisbatan yechib, quyidagi ifoda olinadi:
K onussim on tishli uzatmalarda o ‘qlari o ‘zaro burchak ostida 
joylashgan boMib, k o ‘pincha bu burchaklar 2 = 9 0 ° teng boMadi. Bu 
uzatm alam i 
silindrsimon 
uzatm alarga 
nisbatan 
tayyorlash 
qiyin, 
gMldirak tishini kesish uchun m axsus stanoklar ishlatiladi bunda 
gMldirak tishlari t o ‘g ‘ri, qiya, aylanasim on shaklda boMishi mumkin.
Konussim on uzatm alarda val o ‘qi b o ‘ylab yoMialgan kuchning 
qiymatini 
nisbatan 
kattaligi, 
ilashishida 
tishlarga 
ta ’sir 
etuvchi 
kuchlarning notekis taksimlanishi 
natijasida q o ‘shim cha dinamik 
kuchlarning hosil boMishi bu uzatm alarning asosiy kamchiligidir. Biroq 
mashinalarda kesishgan vallar ishlatish zaruriyati tugMladi, shuning 
uchun 
yuqorida 
k o ‘rsatilgan 
kamchiliklar 
boMishiga 
qaramay, 
konussim on tishli gMldiraklardan keng koMamda foydalaniladi.
K onussim on tishli gMldiraklarda gMldirak tishlarining oMchamlari 
uch xil shaklda boMishi mumkin.
a) GMldirak tishlari bir tekisda pasayib, boMuvchi aylana konus 
bilan tish asosining konusi bir nuqtada uchrashadigan tishli gMldiraklar. 
(3.20a-rasm) Asosan t o ‘g ‘ri tishli konussim on gMldiraklar tayyorlanadi, 
shuningdek 
=
20
. . .
100 
boMgan 
aylanasim on 
tishli 
gMldiraklar ham tayyorlash mumkin.
b) Tish eni bir xil boMib, tish asosining o ‘zgarmas, boMuvchi aylana 
b o ‘yicha tishning qalinligi konus uchidan uzoqlashgan sari kengayib 
boradi. Asosan aylanasim on tishli gildiraklarni tayyorlashda ishlatiladi 
(3.20 b-rasm).
[3.18]
[3.19]
3.16-§ K onussim on g ‘ild irak li tishli uzatm alar
79

---

d) 
A ylanasim on 
tishli 
konussim on 
uzatm alarda 
J
r,- + r 2: > 40 
b o i g a n d a tish balandligi bir xil, bunda tish osti, b o i u v c h i , tashqi aylana 
b o ‘yicha o ‘tkazilgan konuslar o ‘zaro parallel b o ‘1 gan tishli g ‘ildiraklar 
ishlatiladi 
(3.20 v-rasm).
G i l d i r a k tishlarining qiyalik 
burchagi 
aylanasimon 
tishli 
g ‘ildiraklar uchun (3m=35°, tangentsial tishli g i l d i r a k l a r uchun 20°-30° 
olish tavsiya 
etiladi. B unda 
qanchalik burchak qiymati katta b o i s a
u zatm a shunchalik tekis va ravon ishlaydi, biroq b o ‘ylam a. kuchning 
qiymati h am oshadi.