R. X. Maksudov

6.8-§ Ponasimon va yarim ponasim on tasmali uzatmalar
M ashinasozlikda asosan ponasim on va yarim ponasim on tasm a­
lar ishlatiladi.
Ponasim on tasm alar k o ‘ndalang kesimi trapetsiya k o ‘rinishida 
b o i i b shu shaklli shkiv ariqchalariga o ‘rnashgan b o i a d i . Shkiv 
ariqchalarining chuqurligi tasma k o 'n d a la n g kesim ining balandligidan 
kattaroq b o i i s h i kerak, chunki tasma shkiv ariqchalariga joylashganda 
uning pastki sirti bilan ariqchanning asosi o'rtasid a ochiq joy д b o i i s h i
lozim 
(6.12-rasm).
T asm aning yon yoqlari shkiv ariqchasining yon 
yoqlariga butun yuzasi bilan yopishgan b o i a d i . B unda tasm aning sirtki 
tomoni shkivning tashqi diametridan chiqib turmasligi kerak, agar bu 
shart bajarilmasa, shkiv ariqchalarining qirralari tasmani tezda ishga 
yaroqsiz holga keltiradi.
T asm aning bu turlari yassi tasm alarga nisbatan, tasmalarning 
k o lndalang kesimini ponasim on shaklda b o ig a n lig i uchun katta quvvat 
uzata oladi, yetaklovchi shkivda qam rov burchagi nisbatan kichik 
b o i i s h i mumkin. bu tasm aning avzalliklari.
6.12-rasm.
135

---

K am chiliklari: 
tasm aning 
balandligi 
katta 
b o ‘lganligi 
uchun 
egilishdagi kuchlanish qiymati katta, shkivlarning tannarxi nisbatan 
katta, uzatm ada ishlatiladigan tasm alarning ishlash ja ray o n id a defor- 
m atsiyalanishi uzunligi bir xil b o ‘lmaganligi uchun ishlashi notekis.
Ponasim on tasm a kord (1), elastiklik xususiyatini oshiradigan 
rezina (2) 
ham da tasm aning yoyilishdan saqlaydigan, mustahkamligini 
oshiradigan q o b ig ‘ (3) dan iborat (
6.13-rasm).
Ponasim on tasm alar k ordgazlam a 
(6.13a-rasm)
va kordli 
(6.13b- 
rasm)
qilib tayyorlanadi. Kordgazlam ali tasm ada g azlam a sifatiaa 
viskoza, kapron, lavsan materiallar ishlatiladi. Kord sifatida o ‘z o ‘qi 
atrofida buralgan anid materiallar ishlatiladi.
6.13-rasm .
Standart asosida tayyorlanadigan tasm aiar normal va ensiz turlaga 
b o i i n a d i . Norm al 
kesimli tasm alarda e^ = i.6, ensiz tasmalarda
= 1.2, 
e0 -
tasm aning eni. h- tasm aning balandligi.
N orm al kesimli ponasim on tasm alar k o ‘ndalang kesimini hajmi 
b o ‘yicha Z, А, В, C, D, E turlariga b o ‘linadi, 6.1-jadval. B unda Z 
kesimli tasm aning k o ‘ndalang kesim ni hajmi kichik, E kesimli 
tasm aning k o ‘ndalang kesimni hajmi eng katta. U zatm alarning tezligi 
30m/s gacha bo ‘lganda bu tasm alarni ishlatish ta vsiya etiladi.
6.1-jadval
T asm an in g
turlari
Shartli
belgisi
T asm a o ‘lchamlari