R. X. Maksudov

a
= — 
4
L - -
L - -
£
l
_ £
l
V
I n
[5-8]
U zatm a normal ishlashi uchun zanjir m a ’lum darajada solqli 
boMishi kerak. Buning uchun a ning qiymati (0,002-+0,004)a qadar 
kamaytiriladi. 
U zatm ada 
zanjir elementlarni 
yyeyilishi 
natijasida 
zanjirning uzunligi, soliqligi ortadi. Bu hoi esa uzatm a ishga salbiy t a ’sir 
k o ‘rsatadi. Shuning uchun zanjirli uzatm alarni loyihalashda ulardagi 
soliqlikni m e ’yorida boMishi ta ’minlovchi qurilm a ham boMishi kerak. 
Odatda, bunda tayanchlarning birini q o
4
z g ‘aluvchan qilib yoki alohida 
taranglovchi yulduzchadan foydalanish tavsiya etiladi.
5.3-§. Rolikli (vtulka-rolikli) zanjirli uzatm alarning hisobi
Standart asosida tayyorlangan zanjir elementlarining ham m asini 
ishlash muddati bir xil boMishi kerak. A m alda esa zanjirlam ing ishlash 
muddati zanjir sharnirlarining ishlash muddati bilan chegaralanadi. 
Shuning 
uchun 
zanjir 
sharnirlarining 
yyeyilishga 
chidamliligini 
aniqlash, zanjirli uzatm alar uchun hisolash asosiy hisoblanadi.
Z anjir sham irining yeyilishiga asosiy 
sabab, 
bu 
sharnirlar 
yulduzcha bilan ilashib birga ay langanda o 4z o ‘qi atrofida;


= 
I n ! z
burchakka burilishdir. Shu bura- 
lish zanjir uzatm ani bir marta 
aylan g an d a toMt marta takror- 
lanishidir, 
y a ’ni 
ikki 
marta 
yetaklovchi yulduzcha, ikki marta 
yetaklanuvchi 
yulduzchada.
N atijada 
vtulka 
bilan 
valik 
yeyiladi, ularning markazi esa Aga 
o ‘zgaradi 
{5.5-rasm).
Sharnirning ishlash muddati uzatm aning o ‘qlararo m asofaci aga, 
yetaklovchi yulduzcha tishlar soni z,, sharnirlarning bosimi, sharnir 
materiallarining yeilishga chidam liligiga bogMiq.
114

---

0 ‘qlararo masofaga qiymati oshishi bilan zanjirlarni ishlash 
muddati oshadi, chunki sharnirlarni o 'z o ‘qi atrofida buralishi kamayadi. 
Shuningdek, yetaklovchi yulduzcha tishlar soni z,qiymati oshishi bilan 
sharnirlar kam yeyiladi.
Zanjir sharnirlari yeyilishini ortishi bilan, zanjirlarni yulduzcha 
tishlari bilan ilashishdan chiqib ketish xavfi tu g ‘iladi.
Yulduzcha tishlar soni qanchalik k o ‘p b o ‘lsa, zanjir sharnirlari 
shunchalik sekin yeyiladi, lekin ishlash ja rayonida o 'zaro ilashishdan 
chiqib ketish xavfi tu g ‘iladi. Kam tishli yulduzchalarda zanjir sharnirlari 
nisbatan tez yeyiladi, ilashishdan chiqib ketish xavfi tug'ilm aydi.
Zanjir sharnirlari uzoq muddat ilashishni ta'm inlash uchun 
yetaklovchi yulduzcha tishlar sonini, uzatm aning uzatish soniga nisbatan 
quyidagicha tanlash tavsiya etiladi:
u
1-2
3 -4
4 -5
5 -6
i 
>6 
|
z ,
30-2 7
27-2 5
25-23
23-21
2 1 -1 7 j 17-15 |
Sharnirlarning у evil ishga asosiy sabab, bu valik va vtulka o'rta- 
sidagi bosim. Bosim qiymatini rolikii zanjirlar uchun, zanjirning qadami 
hamda yetaklovchi yulduzchani aylanish soniga nisbatan jadvaldan 
tanlash mumkin.
Yetaklovchi yulduzchani aylanish soni n7 min"1 
t-Zanjir 
I bo'lganda, vtulka-rolik!i(rolikii) zanjir shamirlaridagi 
qadami 
j 
bosim, q, n/ m n r
_
_ 
____
50
200
400
600 i 800
1000 ! 1200 ! 1600
12.7-15.875
:0
31.5
28.5
20 
! 24
22.5 i
21 
! 18.5
! 9.05-25,4
35
30
26
23,5 j
21
IQ
17,5 ! 
15
31,75-38.1
35
2'-)
24
21 
| 18.5
_16.5_j
15 
|
44,45-50.8
35
26
21
17,5 |
15
- 
! 
-
Bu qiymatiar maxsus izlanishlar natijasidir. Bunda zanjirli uzat­
mani ishlash sharoitlari ta ’minlangan bo'Isa, bu zanjirlarni ishlash 
muddati 30 0 0 -5 0 0 0 s gacha bo'lishi mumkin.
Ishlash jarayonida har xil sharoitlarni hisobga olgan holda, bu 
bosimning hisobiy qiymati quyidagicha aniqlanadi.