Радиотехник тизимлар назарияси асослари
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
8
7 6 5 4 1 2 1 0 50 100 150 200 250 A 1.4-rasm. Solishtirma bogManish energiyasining massa soni orasidagi bogMiqligi. — 1/ 21 www.ziyouz.com kutubxonasi Kulon itarilish energiyasi hisobidan ham bogianish enegiyasi kamayishini e ’tiborga olish lozim. Bu energiya Z2 bogliq b o ig an iig i sababli o g i r yadrolarda yetarli darajada katta bo iad i. Elektrodinamikadan m aium ki, tekis zaryadlangan shar uchun Kulon energiyasi Yadro b o g ia n is h energiyasi yadrodagi proton va neytronlarning farqiga ham b o g iiq b o iib , proton va neytronlar soni teng b o ig a n d a yadrolar turg‘un b o ia d i. Protonlar soni neytronlar soniga teng b o ig a n yadrolar uchun Z = A/2 dir va bu tenglikdan har ikki tomonga o ‘zgarishi yadroning b o g ian ish energiyasini kamayishiga sabab b o ia d i. Proton b ila n n e y tro n la rn in g o ‘z a ro ten g b o im a s lig in i (A -2 Z )2 m iq d o r xarakterlaydi. Shuning uchun yadro bo g ianish energiyasining nuklonlar ( 4 - 2 Z ) 2 sim m etrikligi tufayli kam ayishini hisobga oluvchi ---------— had A kiritilishi lozim. Bu hadda A~l ko‘paytuvchi shuning uchun kiradiki, neytron proton juftining paydo bo‘lishi bilan bog'lanish energiyasiga kiritiladigan o‘sish shunday jufitning berilgan hajmda bo‘Iish ehtimolligiga chiziqli bog‘liq: bu ehtimollik esa yadro hajmiga teskari proporsional. Bu tuzatmani yadro tomchi modeli bilan tushuntirib bo‘ lmaydi, uni Pauli prinsipiga ko‘ra, fermi- gaz modeli bilan tushuntiriladi. Yadro bog‘lanish energiyasiga yana bir tuzatma — bu nuklonlarningjuft yoki toqligiga ko‘ra, bog‘lanish energiyasining o‘zgarishiga tuzatmadir. Juft protonli vajuftneytronIijuft-juftyadrolarengturg‘un (163 tayadro),juft- toq yoki toq-juftyadrolarning (50-55 ta) bog‘lanish energiyasidan kamroq va nihoyat toq-toq yadrolardan to‘rttagina yadro Juft-juft yadrolarning mustahkam bog‘lanishligini va tabiatda ko ‘p tarqalganligini ikki bir xil nuklon qarama-qarshi yo‘nalgan spinlarining juftlashishi va energetik sathni to‘ Idirishga intilishi bilan tushuntirsa bo‘ladi. Shunday qilib, nuklonlar juft-toqligiga § A~w tuzatma kiritiladi. 24 www.ziyouz.com kutubxonasi + | juft-juft yadro uchun; S = 0 A-toq, juft-toq, toq-juft yadro uchun; - |<5 | toq-toq yadro uchun. Yuqoridagi tuzatmalami hisobga olganda, bog‘lanish energiyasi uchun K.Veyszekker formulasi Bunda birinchi had — a A hajm energiyasini, ikkinchi had — p Am had sirtni, uchinchi had y Z2A~1'3 Kulon energiyalarini ifodalaydi. To‘rtinchi va beshinchi h adlar — nuklonlar sim m etrik lik va toq ju ftlik larig a tuzatmalar. Formuladagi beshta: a , p , y , 8 koeflfitsientlar beshta massalari aniq oTchangan yadrolarni qoTlash bilan aniqlanadi. BogTanish energiyasini bilgan holdayadro massasini quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin: M ( A ,Z ) - Z m p + ( A - Z ) m n- E h - Z m p + ( A - Z ) m n-a A + /? A 2/3 + Dastlab, 1954-yilda amerikalik fizik Grin ko ‘plab tajriba natijalariga ko‘ra, koeffitsientlami aniqladi. Hozirgi vaqtda koeffitsientlar quyidagicha qiymatga ega: a = \5,7MeV, p = 17,8 MeV, y = 0,71 MeV, 4 = 23,7 MeV, 8 = 34 MeV. Bu formula yordamida istalgan (Z vaA ) yadroning massasini, bogTanish energiyasini -1 0 " 4 aniqlikda hisoblash m um kin. Bundan tashqari a - yem irilish, proton, neytronlarni yadrodan ajratish, boTinish va sintez reak siy alarid a ajralad ig an en erg iy alarn i k atta a n iq lik d a h isoblash imkoniyatini beradi. (1.5.3) +yZ2A -m +^ A 2Z) +8A~m . A (15.4) 25 www.ziyouz.com kutubxonasi |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling