Радиотехник тизимлар назарияси асослари

E = E0e Xo.
 
( 6 -2 -5 )
(6.2.5) d a n x = xQ masofada elektronning energiyasi 
e marta kamayadi. 
Bu x = xQ turli m uhitlar uchun har xil boTib, ra d ia tsio n u z u n lik deb 
ataladi. 6.1-jadvalda turli m uhitlar uchun radiatsion uzunlik va kritik 
energiyalar qiymatlari keltirilgan.
R adiatsion uzunlikning / (sm) dagi qiym atini topish uchun / ni m uhit 
zichligiga nisbatini 
IJr olish lozim.
M asalan, havo uchun:
/ =
P
3 6 ,2
g / s m 2
0,00121 
g / s m 3
= 299,17 sm « 300 m.
215
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

6.1-jadval
Radiatsion
Kritik
Radiatsion
Kritik
Muhit
uzunlik tr,
cnergiya
Muhit
uzunlik lf.
cncrgiya
gAni2
Ekr, MeV
g/sm2
Ekr, MeV
H
63,1
340
A1
24,0
47
He
94,3
220
Fe
13,8
24
C
42,7
103
Cu
12,9
21,5
Havo
36,2
83
Pb
6,4
6,9
Energiyasi Te> Ekr boTgan elektron bir radiatsion uzunlikka teng 
masofada o‘rta hisobda energiyasi T, ga yaqin boTgan bitta kvant hosil
qilishi mumkin. Radiatsion nurlanish energiyasi 
E  > 2 m ec 2 boTsa, u
elektron-pozitron juftini hosil qilishi mumkin. Bu jarayon kosmik nurlar 
tarkibida elektron-foton yog‘dusining hosil boTishiga sabab boTadi.
6.3-§. V avilov-Cherenkov n u rlan ish i
1934-yilda akademik S.I.Vavilovning shogirdi P.A.Cherenkov uran tuzlari 
eritmalarining gamma nurlar ta’sirida lyuminestsensiyasini o ‘rganishda yangi 
bir nurlanishni kashf etdi. Odatda nurlanish atom va molekulalarda qobiq 
elektronlaming bir energetik holatidan ikkinchisiga o ‘tishi natijasida hosil 
boTadi va ulaming nurlanishi 
t=  10 10 s davom etadi. Nurlanish intensivligi 
tashqi parametrlarga— muhit tozaligiga, temperatura o ‘zgarishlariga bogTiq 
boTadi. Lekin bu yangi Vavilov-Cherenkov nurlanishi tashqi parametrlarga 
bogTiq emas, bu nurlanishlarning quyidagicha o‘ziga xos xususiyatlarga 
ega ekanligi aniqlandi:
1) 
Nurlanishmagnitmaydonidakuchliqutblanadi, demaknurlanishni 
gamma kvantlar emas, balki zaryadli zarralar vujudga keltiradi;
2) 
Nurlanish intensivligi muhit zaryadi Z ga bogTiq emas, demak 
bu radiatsion nurlanish emas;
3) 
N urlanish uni hosil qilayotgan birlam chi zarra y o ‘nalashiga
216
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nisbatan m a’lum burchak ostida hosil b o‘ladi.
Vavilov-Cherenkov nurlanishini 1937-yilda I.E.Tamm va I.M.Franklar 
klassik elektrodinamika nazariyasi asosida tushuntirib berdilar.
Klassik elektrodinamika qonunlariga ko‘ra, vakuumda to ‘g ‘ri chiziq 
bo‘ylab tekis harakat qilayotgan zaryadli zarra nurlanish hosil qilmasligi 
kerak. Aks holda energiya va impulsning quyidagi sharti bajarilishi lozim:
' d £
,dP/
'd E )
,dP
(6.3.1)
(6.3.1) 
sharti vakuum uchun bajarilm ayd i, lekin m uxit sin dirish 
ko‘rsatkichi n > 1 bo‘lsa bajariladi. Haqiqatan, massasi m ^ 0 bo‘lmagan 
vakuumda erkin harakatlanayotgan zarraning toTa energiyasi:
E :arra = ylm 0c4 + P 2? 2
^
2
4
*> 
9 x 1 / 2
- 
(m c + p c ~) .
(6.3.2) diferensiallasak:
(6.3.2)
d E :arra =