Радиотехник тизимлар назарияси асослари
Download 6.46 Mb. Pdf ko'rish
|
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)
r < R.
r > R. 2) Garmonik ossillyator potensiali !^ r '> Xususiy holda garmonik ossillyator yechimi: s = [ 2 ( « - l ) + /]/t(y0 = n 0 h(D0. n — tebranish kvant soni, / — orbital harakat miqdori momenti. Xususiy holda garmonik ossillyatorning turli holatlari yadroni energiya sathlari sistemasini beradi (4.1 va 4.2-jadvallar). 4.1-jadval n/l s 0 P 1 d 2 / 3 S 4 h 5 i 6 1 0 1 2 3 4 5 6 2 2 3 4 5 6 7 8 3 4 5 6 7 8 9 10 4 6 7 8 9 10 11 12 Bu yerda «-son sathlar tartib raqami, / - orbital kvant soni, magnit kvant soni m -1 dan +1 gacha bo‘lgan 2(2/ + 1) qiymatni qabul qiladi. Ossillyator holatiningjuftligi n = (-iy /-o rb ita lk v a n tso n iju ftb o ‘lsaholatjuftligijuft, / - son toq bo‘lsa holat juftligi toq. Har bir holat 2(2/ + 1) yoki (n + \)(n +2) -c/„'l-' 0 , _ R_ , r < R. r > R. 128 www.ziyouz.com kutubxonasi n Q o b i q J u f t l i g i X i l m a - x i l k a r r a s i S a t h n u k l . t o ‘l a s o n i 0 l.v + 2 2 1 - 6 8 2 2 s, \ d + 12 20 3 2 p . 1 / - 20 40 4 3 5, 2 d t 1 g + 30 70 5 3/ j , 2 / \h - 42 1 12 6 4 j, 3d t 2g t 1 / + 56 1 6 8 4.2-jadval karrali turlangan (aynigan) xilma-xillik karrasiga ega bo‘ladi. Jadvaldan ko‘rinishicha, garmonik ossillyator uchun yadrolarda nuklonlar soni 2 ,8 ,2 0 , 70, 112 va 168 boMganda to‘liq qobiqlar vujudga keladi. Oldingi uchta son sehrli sonlargato‘g‘ri keladi. Qolgan sehrli sonlami turli potensiallar tanlash va o‘zgartirish bilan erishib bo‘lmaydi. Shu vaqtga qadar energiya sathlarini faqat n, l - kvant sonlari bilan tavsiflab kelgan edik. Bu muammoni nemis olimasi M.Gippert-Mayer ta’sirlashadigan spin-orbital kuchlami kiritishlik bilan hal qildi. Uh = - U ( r ) ( l s ) , bunda s - nuklonlar spini; U{r) — nuklondan yadroning markazigacha bo‘lgan masofa, r ga bog‘liq funksiya. j = + = / 2 + s 2 + 2 (js) dan (fa) = i ( y J- / 2- i :) = . 2 ' 4(/+.);y=/-f Har qaysi orbital moment / ga mos keluvchi sath ikkita, ya’ni nuklon spinining orbital-moment yo‘nalishiga parallel (I = 1 + S) yoki antiparallel (1 = 1 - S), bo‘lgan holatlarga ajraladi. Bunda harakat miqdori momenti katta bo‘lgan I = 1 + SholatI = 1 - S holatdan energiyasi kichik bo‘ladi: j =l±/2 A E,. J ------- j =i +y 4.3-rasm. 129 www.ziyouz.com kutubxonasi Spin orbital ajralish / ning ortishi bilan otrib boradi. I > 3 qiymatidan boshlab spin-orbital ta’sirlashuv tufayli ajralgan sathlar bir qobiqda n boshqa qobiqqa o ‘tib ketadi. Masalan, 3-qobiqqa lg 9/2 4-qobiqqa 1 h xm, 5-qobiqqa 1 iim qo‘shilishi bilan 50, 82,126 sonlari hosil bo ‘ladi. Bir zarrali qobiq modeli uchun hosil qilingan energetik sathlar 4.4-rasmda keltirilgan. Shunday qilib, qobiqli model “sehrli” sonlami hosil boiishini, energetik sathlar ketma-ketligini, yadroning asosiy va qo‘zg‘atilgan holatlari spinini yaxshi tushuntiradi. Bu modelga ko‘ra, proton va neytronlar energetik sathlarda alohida-alohida mustaqil ravishda joylashadilar. Yadroning asosiy holatining spini proton vaneytronlar soni juft bo‘lganda 0 ga teng bo‘ladi, toq nuklonli yadro uchun esa o ‘sha toq proton yoki toq neytronining to‘la spini I = l ± S bilan aniqlanadi. Yadro toq-toq bo‘lsa yadroning spini shu ikki toq nuklonlar momentlarining yig‘indisi bilan aniqlanadi va h.k. M asalan, '75N yadrosini olaylik. Bu yadro spinini 7-proton holat spini xarakterlaydi, yadrodagi 8-neytron ju ft bo‘lgani uchun spin 0 bo‘ladi. Sxemaga ko‘ra, 7-proton 1 P m holatni egallaydi, demak, - spini 1 = 1/2, orbita P holat bo‘lgani uchun / = 1 juftligi tok, I = 1 - S b o ig an i uchun orbital moment bilan xususiy moment antiparallel. Bu yadroning uyg‘onish holati asosiy lP ,/2 holatga eng yaqin holat 1 d5/2 b o iish i lozim. Bir zarrali qobiq modeliga (4.4-rasm) ko‘ra, asosiy holat spini, orbita soni va xususiy momentning orbital momentga parallel yoki antiparallelligi m a iu m boiganda, Shmidt modeliga ko‘ra, magnit momentini hisoblash mumkin. Yadroning qobiqli modeli yadrolarda uchraydigan izomer holatlarni va izomer yadrolaming to‘p-to‘p boiib,uchrashini, ya’ni “izomer orolchalar” bo iishin i tushuntiradi. Izom eryadrolarbirxil proton, v ab irx il neytron sonlariga egab o iish ig a qaramasdan yarim yemirilish davri, t o ia b ogianish energiyasi, spinlari bilan farqlanadi. Izomer holatlarda energiyalari yaqin, lekin kvant sonlari spin vajuftliklari bir-birlaridan keskin farq qiladi. Bunday holatlar 4.4-rasmga ko‘ra: 130 www.ziyouz.com kutubxonasi 1) 2p m - 1 g9/2 holatlar o ‘rtasida bunga toq protonli (Z) va neytronli (AO soni 39 - 49 oralig‘idagi yadrolar. 2) \h u/2- ^ 2 d 3/2, l/21I/2- > 3 S 1/2holatlaro‘rta sid a A ^ v a Z 6 5 -8 1 ,b o ‘lgan. 4bH ih w 2liw I b w 0 Download 6.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling